Raka: Testimi është një prej shtyllave për menaxhimin e COVID-19
Radio Evropa e Lirë: Sa teste po bëhen dhe a janë në harmoni me rekomandimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH)?
Lul Raka: Testimi laboratorik i saktë dhe në kohën e duhur është një prej 8 shtyllave të përgjigjes së sistemit shëndetësor publik në menaxhimin e COVID-19 [v.j. sëmundjes që e shkakton koronavirusi].
Institucionet ndërkombëtare, me të cilat kemi bashkëpunim ditor, si OBSH e ECDC [Qendra Evropiane për Parandalimin dhe Kontrollin e Sëmundjeve], rekomandojnë testimin e një numri sa më të madh të njerëzve. Mirëpo, në kohën e pandemisë, standardet ndërkombëtare dhe realiteti në terren shpesh janë shumë larg njëra-tjetrës.
Në botën e sotme, ka shumë pak shtete që i ngjajnë Koresë së Jugut, Japonisë apo Singaporit. Sot, bota ballafaqohet me resurse të kufizuara në të gjitha hallkat e përgjigjes pandemike, përfshirë këtu edhe kapacitetet laboratorike. Mungesa e testeve dhe reagjentëve e pengon përgjigjen adekuate ndaj epidemisë.
Në Kosovë, deri sot janë bërë afër 1,100 teste, në të cilat janë vërtetuar 94 raste pozitive me COVID-19.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se duhet të bëhen teste më shumë?
Lul Raka: Po. Tashmë kemi një kontingjent të ri prej 7,000 testesh dhe mendoj se duhet të dyfishohen kapacitetet testuese. Mirë është të testojmë 200-300 njerëz në ditë, sipas radhës së prioriteteve.
Në gjurmimin e kontakteve, sipas studimeve të fundit, për ta kontrolluar përhapjen e epidemisë, duhet të gjurmohen së paku 70% e kontakteve të afërta. Kjo shifër është variabile, por nëpër ngjarjet e grumbullimit të njerëzve, ky numër mund të jetë edhe treshifror. Mesatarja e njerëzve që duhet gjurmuar si kontakt i afërt është 36. Kjo shifër shpesh është sfiduese për ta arritur.
Radio Evropa e Lirë: Kush duhet të jetë prioritet në testim?
Lul Raka: Udhëzimet për prioritetet e testimit po ashtu janë dhënë nga institucionet ndërkombëtare. Prioritet për testim janë pacientët e hospitalizuar apo ata në komunitet me infeksion akut respirator, stafi shëndetësor, të moshuarit dhe personat me sëmundje kronike që kanë simptoma dhe të gjithë kontaktet e afërta të një pacienti të sëmurë me COVID-19.
Mirëpo, secili shtet mund t’i adaptojë këto standarde sipas situatës së vet epidemiologjike dhe mund të testojë edhe raste të tjera, varësisht kapaciteteve që disponon. P.sh. në vendin tonë, si qasje shtesë në diagnozë mund të jenë njerëzit që kanë qëndruar në tubime, të cilat konsiderohen si ngjarje super-shpërndarëse të virusit (dasmat, vizitat e gjera familjare, vizitat te lehonat, deputetët që qëndrojnë nga 12 orë në një vend etj.). Një grup tjetër që testohen në botë janë edhe punëtorët e shërbimeve publike emergjente (policia, furnizuesit, bukëpjekësit, etj.)
Video: A është afër ilaçi për koronavirus?
Radio Evropa e Lirë: A ka ndikuar që mosbërja e testeve të mjaftueshme të ketë numër të vogël të rasteve?
Lul Raka: Për shkak të resurseve të kufizuara, shumë shtete në botë i testojnë vetëm rastet e rënda te pacientët e hospitalizuar apo ata në komunitet. Kjo ndikon në uljen e numrit të rasteve të konfirmuara. Mirëpo, kjo assesi nuk do të thotë se incidenca e sëmundjes është në rënie e sipër në komunitet, por më shumë na tregon majën e ajsbergut.
Radio Evropa e Lirë: A mund të përdorim teste të shpejta për ta rritur kapacitetin diagnostik?
Lul Raka: Po, mund të përdorim. Çdo ditë ka teste të reja dhe të avancuara që ndihmojnë në diagnozën e shpejtë dhe mund të bëhen kudo. Testimi në shtëpi, apo në pikën e kujdesit shëndetësor, e identifikon herët rastin pozitiv, e izolon pacientin aty ku është, nuk shkakton tollovi me vizita në institucione shëndetësore e as rrezkim eventual të infeksionit te punëtorët shëndetësorë.
Gjatë tri ditëve të fundit kemi parë njoftime për teste të shpejta nga kompani prestigjioze, si Abbott dhe Bosch, të cilat janë teste molekulare me saktësi deri 95%. Ka edhe plot teste të tjera të shpejta, që përdorin anti-trupat, por saktësia e tyre sillet prej 30-80%. Testet e shpejta, sidomos ato molekulare, janë një alternativë që gjithsesi duhet të merret në konsideratë.
Radio Evropa e Lirë: A mund të preket një person dy herë nga kjo sëmundje?
Lul Raka: Mendoj se jo. Kjo mund të ketë lidhje me gabimet gjatë testimeve laboratorike. Nëse pacienti lëshohet nga spitali me dy teste të njëpasnjëshme negative, nuk ndodh të sëmuret prapë.
Radio Evropa e Lirë: Në këtë rast, a krijon imunitet ky virus?
Lul Raka: Pasi që ky është një virus i ri, askush në botë nuk është imun ndaj tij dhe ai mund ta prekë këdo. Por, nga sëmundjet tjera pandemike kemi mësuar se për të folur për imunitetin, duhet të kalojnë së paku 6 muaj për ta hulumtuar përgjigjen imunologjike të popullatës së prekur. Nga përvoja kemi mësuar se dikush që e ka kaluar sëmundjen, nuk preket përsëri (së paku për një apo dy vjetët pasues). Por, deri atëherë shpresoj se do ta kemi një vaksinë që do të na mbrojë të gjithëve.
Radio Evropa e Lirë: A duhet të testohen personat që janë në karantinë në konviktin në Prishtinë?
Lul Raka: Tashmë ka pasur raste pozitive nga udhëtarët që kanë ardhur nga jashtë. Përndryshe, nëse mundësitë lejojnë (e sot lejojnë), ata që qëndrojnë në karantinë dhe nuk janë testuar asnjëherë, duhet të testohen në ditën e fundit të qëndrimit të tyre.
Radio Evropa e Lirë: Për momentin lakorja e Kosovës në krahasim me shtetet e rajonit është më e sheshta. Si do të rrjedhin gjërat në vazhdim?
Lul Raka: Urojmë që të jetë ashtu, e mos të ngrihet fare. Por, krahasimi më domethënës ndërmjet shteteve të ndryshme bëhet pasi që secili prej tyre të ketë arritur numrin e 100 rasteve të konfirmuara.
Tashmë, vijën e lakores do ta vizatojë virusi. Do të ishte ideale që kjo lakore mos ta kalojë kapacitetin institucional për menaxhimin e rasteve të rënda që kanë nevojë për kujdes intensiv. Rezultati do të jetë edhe reflektim i asaj që kemi bërë të gjithë ne së bashku: shteti, institucionet shëndetësore dhe populli në zbatimin e këshillave.
Radio Evropa e Lirë: A do të ndikojë koha në përhapjen e virusit?
Lul Raka: Ky është virus i ri dhe nuk e dimë se si do të sillet në kohë të rritjes së temperaturave. Por, e dimë se është virus me mbështjellës dhe është i ndjeshëm në ambientin e jashtëm, përfshirë edhe rrezet UV. Njëkohësisht, shumë viruse respiratore që fillojnë në vjeshtën e vonshme, zakonisht gjatë pranverës dhe verës e zbehin potencialin infektiv.
Në fund, dua ta theksoj edhe një njoftim të fundit nga OBSH-ja, me të cilin konstatohet se virusi nuk qëndron në ajër dhe se rruga kryesore e përhapjes mbetet përhapja përmes spërklave dhe kontakti me mjedisin ku ka viruse.
Radio Evropa e Lirë: Mesazhi për lexuesit?
Lul Raka: Të rrinë në shtëpi, sepse kjo është arma më e mirë dhe më e lirë kundër virusit.