Urartu kemerlerinin süslemeleri çok şey anlatıyor
Günümüzde kadın ve erkek giyimi için vazgeçilmez bir aksesuar olan kemerler, bugün olduğu gibi eski çağlarda da günlük giyimin bir parçasıydı. Öyle ki kadın ve erkekler için yalnızca bir aksesuar olmanın ötesinde, statülerinin ve zenginliklerinin bir göstergesi olarak da kullanılıyordu. Hatta kemerlerin giysi ve diğer takılarla birlikte devlet yönetimi içinde belirli görevlilerin mertebelerini belirlemede önemli bir işleve sahip olduğu düşünülüyor. Anadolu’da 250 yıl hüküm süren ve belirli bir döneme damgasını vuran Urartu Uygarlığı’nda da metalden çok sayıda kemer üretilmiş ve kullanılmış. Yapılan araştırmalarda Yakındoğu’da milattan önceki ilk bin yıl içerisinde metal kemerleri Urartular kadar yoğun kullanan başka bir uygarlığa henüz rastlanmamış. Bugün binlerle ifade edilebilecek sayıdaki Urartu kemerleri, başta Türkiye olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki müze ve özel koleksiyonlara dağılmış durumda. Bunların önemli bir bölümünü oluşturan 74 kemer ise İstanbul’daki Rezan Has Müzesi koleksiyonunda yer alıyor.
DÖNEMİN DÜŞÜNCE ZENGİNLİĞİNİ YANSITIYOR
Rezan Has Müzesi, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Anadolu topraklarına ait değerlerin yaşatılması, hatırlanması ve gelecek nesillere aktarılması için çalışmalarını büyük bir özenle sürdürüyor. Bu çalışmaların en önemli adımlarından biri olan Urartu koleksiyonu, yeni eklenen kemerler ile şimdi daha da göz kamaştırıyor. Müzedeki metal kemerler üzerinde kullanılan bazı figürlü, geometrik ve bitkisel bezemeler, Urartu sanatı açısından yeni unsurları günışığına çıkarıyor. Bu unsurlar, bir yandan da Urartulu ustaların zengin düşünce yapısını yansıtıyor. Bezemeli kemerler, Urartu resim sanatının zengin sahnelerini, dönemin estetik değerlerini, sosyal yaşamı, sınıf farklarını ve kemerlerin dini işlevlerini yansıtması açısından önemli veriler içeriyor. Metal kemerlerin Urartuların devletleşme sürecinde ortaya çıkmış olduğu düşünülüyor.
DİNİ İNANCIN ETKİNLİĞİNİ GÖSTERİYOR
Kemerler genişlikleri esas alınarak, “dar”, “orta” ve “geniş” kemerler olarak üç ana gruba ayrılmış. Yapılan araştırmalar, kullanan kişinin cinsiyetine göre gruplandırmanın da mümkün olduğunu çünkü kemerler üzerindeki bezemelerin cinsiyetlere göre farklılık gösterdiğini açıklıyor. Erkeklerin kullandığı kemerler genellikle geniş ve orta genişlikteyken ve üzerlerinde aslan ve boğa figürleri yer alıyor. Kadınların kullandığı dar kemerler üzerinde ise daha çok koyun, balık ve su kuşu gibi figürler bulunuyor. Urartu kemerlerinde din, av, savaş ve bunun gibi konuların yanı sıra mitolojik yaratık figürleri de sıklıkla işlenmiş. Kemerler genellikle tunçtan, nadiren de gümüşten yapılan bu kemerlerin Urartu Devleti’ne bağlı resmi atölyelerde üretildikleri düşünülüyor.
Kemerler üzerindeki sahneler, Urartu toplumunun sosyo-kültürel yapısı hakkında da bizi bilgilendiriyor. Sosyo-ekonomik içerikli sahneler; genellikle ziyafet, eğlence, av ve tekstil üretiminden esinlenilirken bu sahnelerde çoğunlukla kadın figürler betimleniyor. Bazı kemerlerde ise dinsel içerikli figürlere yer veriliyor. Araştırmalara göre betimlemeler arasında dinsel içerikli sahnelerin çokluğu, topluluğun sosyal hayatında dini inancın etkinliğini gösteriyor. Örneğin aslan, boğa ya da fantastik yaratıkların sırtlarına basar durumda betimlenen figürlerin tanrıları temsil ettiği düşünülüyor.
Tanrı Bezemeli Kemer Aynalığı, Kale Betimli Dar Kemer ve diğerlerine ev sahipliği yapan Rezan Has Müzesi “Urartu Kemerleri” sergisi ile 31 Mayıs 2023 tarihine kadar haftanın her günü ziyarete açık.
KEMERLERİN GERİ DÖNÜŞÜMÜ
- Erken Demir Çağı, gömü gelenekleri, Urartu’da da devam etmiştir. Mezarlara bırakılan eşyalar, mezar sahibinin statüsü ve zenginliğini öğrenebilme imkânı sunması açısından önemlidir. Serginin içeriğini oluşturan Urartu kemerlerinin büyük çoğunluğu da bahsedilen mezarlardan elde edilmiş. Kemerler, ölü hediyesi veya dini inancın bir gereği olarak, mezarlara genelde bir daha kullanılamayacak şekilde katlanılarak ölü ile birlikte bırakılmışlardır. Ancak kemerlerin tamamının aynı sonu paylaştığı söylenemez. Ele geçen örneklerden, bazı Urartu kemerlerinin de ikinci kez, farklı amaçla değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Metal kemerlerden dikdörtgen, kare ve oval biçimlerde kesilen parçalar, adak levhası olarak da kullanılmış.