Ko sve utiče na prilike u Crnoj Gori?

U Crnoj Gori traju pregovori o formiranju manjinske Vlade, koju je predložio lider Građanskog pokreta URA Dritan Abazović, kao soluciju za rješenje krize vlasti koja je u prvoj sedmici februara rezultirala izglasavanjem nepovjerenja Vladi i smjenom predsjednika Skupštine.

Ove smjene Abazovićeva URA izglasala je sa Demokratskom partijom socijalista (DPS) predsjednika Mila Đukanovića, koja je obećala podršku konceptu manjinske Vlade.

Ova parlamentarna saradnja povod je protesta Abazovićevih dosadašnjih partnera, Demokratskog fronta (DF) i Demokrata, sa kojima je URA nakon izbora avgusta 2020. formirala vlast, poslavši nakon 30 godina DPS u opoziciju.

Međutim, međusobni sukobi pobjednika izbora, koji su se prelili na Skupštinu i Vladu, podstakli su pokret URA da, zbog deblokade evropskih integracija, predloži a potom uz podršku DPS-a i smjeni Vladu premijera Zdravka Krivokapića.

O novoj Vladi pregovara Abazović, koji je postavio uslov u da u njoj nema kadrova Đukanovićevog DPS-a.

No, najrealniji scenario je da u njoj budu partije manjinskih naroda, a od prosrpskih partija Socijalistička narodna partija (SNP) koja još nije donijela odluku.

DF i Demokrate ne vide sebe u vladi koju će podržati DPS. Prosrpski DF insistira da novu Vladu formiraju dosadašnje članice vladajuće većine i manjinske nacionalne partije, dok Demokrate smijenjenog šefa parlamenta Alekse Bečića, traže vanredne izbore. Oni optužuju pokret URA za izdaju "izbornog rezultata i narodne volje", te otvaranje prostora za povratak na vlast poraženog DPS-a.

Ukoliko se aktuelna institucionalna kriza - u kojoj je nejasno ko je parlamentarna većina a ko opozicija - ne riješi konceptom manjinske Vlade, uslijediće vanredni parlamentarni izbori.

Na rasplet može uticati više faktora, od stava međunarodne zajednice, potom uticaja Beograda, koji ima svoje političke favorite u Crnoj Gori, ponašanja Srpske pravoslavne crkve (SPC), koja posljednjih godinu i po snažno utiče na političke procese, ali i jedinstva stranaka koje pružaju otpor manjinskoj Vladi.

Jedan od važnih faktora je i brzina formiranja nove, manjinske Vlade, kako bi se izbjegao institucionalni vakuum i smanjio prostor za djelovanje političkih protivnika ovog rešenja.

Faktor Brisel i Vašington

Abazović je saopštio da očekuje podršku međunarodne zajednice za formiranje manjinske Vlade, koja bi odblokirala put Crne Gore ka Evropskoj uniji (EU).

Podrška je stigla od izvjestilaca Evropskog parlamenta Tonina Picule i Vladimira Bilčika, koji su pozvali crnogorske političare da ubrzaju formiranje nove Vlade i pohvalili "miran prenos vlasti u skladu sa crnogorskim Ustavom."

Picula: EU mora usloviti finansijsku pomoć Zapadnom Balkanu

Brisel objedinio Srbiju i Crnu Goru u pregovorima

"Formiranje nove vlade je odgovornost političkih aktera Crne Gore. Vjerujemo da će se ovo dogoditi bez nepotrebnog odlaganja", navela je u izjavi portparolka Evropske komisije Ana Pisonero 5. februara.

Politički analitičar Zlatko Vujović u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE) kao jedan od najvažnijih faktora za rasplet političke situacije u Crnoj Gori navodi svojevrsni pritisak iz Brisela i Vašingtona da nova Vlada bude formirana što prije.

"Oni traže da se to dogodi što prije da se ne bi gubilo vrijeme i zemlja dodatno uvodila u nestabilnost. Naravno da međunarodna zajednica neće određivati personalna rješenja u budućoj Vladi, ali jasno žele da ona bude proevropska i fokusirana na proces pridruživanja", ističe Vujović.

I specijalni predstavnik EU za Zapadni Balkan Miroslav Lajčak je, prilikom posjete Podgorici, ukazao na manjak napora u cilju integrisanja u EU i dominaciju vjerskih i etničkih pitanja u crnogorskom društvu.

Odlazak Dritana Abazovića u Sjedinjene Države u oktobru prošle godine, a zatim posjeta specijalnog izaslanika SAD-a Gabrijela Eskobara (Gabriel Escobar) Crnoj Gori krajem te godine, poklapaju se sa početkom razgovora o pregrupisavanju na političkoj sceni, nakon što je sedam partija potpisalo Memorandum o saradnji na temelju evroatlantskih vrijednosti.

Eskobar je više puta ponovio da DF nije partner Sjedinjenim Državama zbog njihove usredsređenosti na etničke podjele.

Zlatko Vujović, međutim, strahuje da će najavljeni potezi manjinske Vlade usporiti dinamiku koju očekuje Zapad.

"Dinamika na kojoj insistiraju Brisel i Vašington može biti dovedena u pitanje zbog prioriteta buduće Vlade, koja će, kako je najavio Abazović, prvo rješavati pitanja poput Temljenog ugovora za Srpskom pravoslavnom crkvom, pitanje popisa stanovništva i još neka druga iz agende Beograda i Vučića [Aleksandar, predsjednik Srbije], a za koja neće dobiti podršku opozicije", stav je Vujovića.

On kaže da je zanimljivo što je i mogući novi mandatar Abazović nedavno išao na razgovore za patrijarhom srpskim Porfirijem u Beograd.

Demokrate i DF protestima protiv manjinske Vlade

Dok se vode pregovori o manjinskoj Vladi, Demokrate organizuju proteste protiv "prekrajanja izborne volje građana" i navodne izdaje Abazovićeve URA-e. Na protestima će ih podržati i pristalice DF-a.

Tokom sjednice na kojoj je razriješen lider Demokrata Aleksa Bečić sa mjesta predsjednika parlamenta, njihov poslanik Boris Bogdanović je zaprijetio da će zbog te smjene Crnu Goru "dići na noge", pozivajući građane na protest 9. februara.

Protesti su počeli već na najavu formiranja manjinske Vlade.

Naime, Demokrate i poslanici manjih prosrpskih partija i ministri lojalni premijeru (u ostavci) Zdravku Krivokapiću, organizovali su tokom januara više protesta po ugledu na crkvene litije na kojima su targetirali Abazovićevu URA-u za izdaju i paktiranje sa DPS-om.

Paralelno sa političarima protestovale su i organizacije bliske SPC-u, kao što su "Miholjski zbor", "Zavjetnici Tvrdoš Nikšić" i bratstvo "Stupovi". Skupovi sa crkvenom ikonografijom su počinjali ispred Sabornog Hrama u Podgorici.

Portparolka Evropske komisije Pisonero je 9. februara rekla da EU pomno prati dešavanja u Crnoj Gori. Iako je sloboda okupljanja osnovno pravo, ono treba da se ostvaruje uz puno poštovanje vladavine prava i javnog reda, navela je Pisonero.

Na talasu masovnih litija SPC-a tokom 2020. godine, koje je podržala tadašnja opozicija, došlo je do promjene vlasti u Crnoj Gori, u avgustu te godine.

Međutim, Zlatko Vujović upozorava da je izvjesna borba za birače u okviru partija srpskog nacionalnog korpusa, poput DF-a, Demokrata i nove partije čiji bi lider trebalo da bude Zdravko Krivokapić.

"Ove partije se bore za naklonost prosrpskih birača i SPC-a jer su 2020. godine vidjeli da to garantuje izborni uspjeh. To im, ipak, ne donosi većinu od 41 poslaničkog mandata, ali donosi dovoljno da budu u poziciji da odlučuju o tome kako će se formirati Vlada", ocjenjuje Vujović.

Uticaj Vučića i efekti protesta

Efekat najavljenih protesta doskorašnjih partija vlasti, DF-a i Demokrata, zavisi od toga koliko će ih podržati vlasti u Srbiji, konkretno predsjednik Aleksandar Vučić, ocjenjuje Zlatko Vujović.

"Ako ta podrška bude poput one iz 2020. godine, kada vlast u Beogradu nije pitala koliko novca i resursa treba investirati u Crnoj Gori da bi se uticalo na tadašnja politička dešavanja, odnosno da se promijeni vlast, onda će ti protesti imati snažan efekat", navodi Vujović.

Vujović smatra da će Vučić zbog predstojećih izbora u Srbiji biti manje fokusiran na Crnu Goru nego što bi to bio u nekom drugom trenutku.

Zvaničnici Republike Srbije za sada nisu komentarisali pad Krivokapićeve Vlade.

Vučić je u posljednjem obraćanju medijima rekao da se "neće baviti padom Vlade u Crnoj Gori jer je to pitanje za drugu državu".

Ipak, on je Đukanovića optužio za antisrpstvo zbog navodne izjave "da je propala velikosrpska agresija na Crnu Goru".

Iz Đukanovićevog DPS-a su demantovali da je on aktuelne smjene doveo u vezu sa velikosrpskom agresijom.

Blisku saradnju sa Vučićem i njegovom strankom u Srbiji ima DF. To zajedništvo je najviše došlo do izražaja u vrijeme lokalnih izbora u Nikšiću u martu prošle godine, kada su funkcioneri Vučićevog SNS-a pomagali kampanju DF-a u tom gradu. Nakon toga je iz uprave grada Beograda Nikšiću donirano dva miliona eura.

Uloga i uticaj SPC na rasplet situacije

Srpska pravoslavna crkva od 2020. godine faktički je postala politički akter koji određuje Vladu i postavlja premijera, kaže Zlatko Vujović koji očekuje da će SPC pokušati da i u novoj Vladi zadrži uticaj.

"SPC će i sada, nakon što je Krivokapićeva Vlada pala, pokušati da ostvari uticaj i u manjinskoj Vladi i to preko Socijalističke narodne partije (SNP). U suštini, oni će i u novoj izvršnoj vlasti zadržati uticaj koji su imali i u bivšoj vladi, ali ovoga puta sa drugim akterima", kaže Vujović.

U jeku političkih sukoba, mitropolit SPC-a Joanikije je poručio 30. januara da Crkva neće učestvovati u "političkim vulgarnostima", neće dijeliti narod, niti gledati narod kroz stranke.

Međutim, tri dana kasnije, SPC objavljuje saopštenje četvorice episkopa "sa jurisdikcijom u Crnoj Gori" u kojem očekuje od pobjednika prošlih parlamentarnih izbora da nađu zajedničko rješenje za postojeću ili neku novu Vladu, a koju ni u smislu podrške manjinskoj Vladi ne uključuje bivšu [DPS-ovu] vlast.

"Borba za slobodu vjere još nije završena i SPC u Crnoj Gori decenijama trpi gnusne klevete i nepravde od strane bivšeg režima čiji politički predstavnici i poslije poraza na izborima 30. avgusta 2020. godine, šire mržnju i netrpeljivost protiv naše Crkve", navodi se u saopštenju.

Da se u hramu SPC-a u Podgorici osnivaju i partije, ustvrdila je potpredsjednica crnogorske Skupštine i poslanica Pokreta za promjene, koji je dio DF-a, Branka Bošnjak.

"Mislite da ne znamo da se nova partija [Zdravka Krivokapića] formira u kripti Hrama u Podgorici, da pojedini sveštenici zovu pojedine naše članove stanke da im se priključe da formiraju partiju. Sve se zna", rekla je Bošnjak u Skupštini 4. februara.

Sveštenstvo Hrama u Podgorici je odbacilo te navode.