Ko deli i ko sakuplja glasove za mađarske izbore u Srbiji?

U nedelji pred izbore u Mađarskoj otvoreno je pitanje regularnosti, jer su pojedini birači i opozicione stranke u dijaspori upozorili da su glasački listići iz Budimpešte umesto preko pošte stigli od partijskih aktivista bliskih vladajućoj stranci.

Kako RSE saznaje primedbu je primila i Nacionalna izborna komisija Mađarske, a uključio se i sud u Budimpešti, nakon čega je stigao i poziv opozicije da svi glasovi pristigli poštom budu poništeni.

Državljani Mađarske 3. aprila biraju svoje nove predstavnike u parlamentu. Premijer Viktor Orban je na vlasti od 2010. godine i sada se bori za svoj četvrti uzastopni mandat.

Na izborima u Mađarskoj pravo glasa ima i 70 hiljada registrovanih birača u Vojvodini, gde Mađari čine oko 13 osto populacije.

Kako glasaju Mađari iz Srbije?

Mađarski birači u Srbiji glasaju putem pošte. Za taj proces, morali su da se registruju i da zatraže da im se glasački listić sa dokumentima za identifikaciju dostavi na njihovu kućnu adresu.

Ispunjene listiće opet putem pošte mogu uputiti Nacionalnoj izbornoj komisiji Mađarske ili da ih dostave konzulatu i ambasadi Mađarske.

Međutim, kako je za Radio Slobodna Evropa (RSE) ispričao aktivista iz Subotice na krajnjem severu Srbije, Žolt Đulai, mnogi birači u njegovoj okolini dobili su glasačke listiće iz Mađarske od aktivista povezanih sa Savezom Vojvođanskih Mađara (SVM).

SVM je sestrinska stranka Orbanovog Fidesza i najveća stranka Mađara u Srbiji, gde zajedno sa Srpskom naprednom strankom Aleksandra Vučića, učestvuje u vlasti.

"Ne samo da su oni dobili te listiće od njih (aktivista SVM), već su, nakon što su građani glasali, ti isti aktivisti pokupili materijal i kako tvrde, predali nadležnima u konzulatu", ističe on.

Da su izborni materijal dostavljali aktivisti bliski SVM-u, za RSE je potvrđeno iz nekoliko izvora širom Vojvodine: u Subotici, Adi, Senti, Bačkoj Topoli i Novom Sadu.

Prijave u Nacionalnoj izbornoj komisiji Mađarske

Na upit RSE Nacionalnoj izbornoj komisiji Mađarske u ovoj instituciji potvrdili su da su dobili prijavu povodom tvrdnji.

"Ovim pitanjem se bavila Nacionalna izborna komisija, dok je u vezi sa prigovorom doneo rešenje i nadležni sud u Budimpešti", istakao je u pismenom odgovoru David Cvik iz Izborne komisije.

Izborna komisija smatra da nema nadležnosti nad procesom kontrole dostave izbornih listića i mogu samo da apeluju na one koji ih dostavljaju da ne utiču na birače.

Da je Izborna komisija u pravu, smatra i nadležni sud u Budimpešti. Ali ova institucija nije ulazila u pitanje regularnosti uključivanja partijskih aktivista u dostavljanje izbornog materijala.

Naime, u rešenju suda, u koje je RSE imao uvid stoji da "je Izborna komisija predala izborni materijal Pošti Mađarske, koja je zatim taj materijal, dostavila Pošti Srbije", a da "komisija ne može da kontroliše dostavljanje materijala".

RSE je poslao upit i Pošti Srbije sa pitanjem da li je ta institucija u vlasništvu Srbije primila pisma i kako je došlo do toga da je izborni materijal iz Budimpešte završio u rukama stranačkih aktivista.

Do objave ovog teksta odgovori nisu stigli.

Kakve pošiljke su stigle u "Poštu Srbije"?

RSE je međutim iz izvora u Pošti Srbije nezvanično uspeo da utvrdi da je ta institucija početkom marta preuzela "određenu količinu pisama koja sadrže plaćene odgovore (koverte)" od mađarske Pošte.

Izvor, koji je tražio da ostane anoniman zbog, kako navodi straha da ne izgubi posao, a čiji je identitet poznat RSE, objasnio je da "ove pošiljke imaju standardnu proceduru postupanja, što je u skladu sa međunardnim poštanskim propisima, samim tim ne bi smele da se nađu van poštanskih tokova".

Predsednik SVM, Ištvan Pastor je na konferenciji za medije početkom marta rekao da će nevladina organizacija CMH (bliska SVM-u), koju su oni predložili toj instituciji, pomoći Pošti Srbije u dostavi izbornog materijala. Međutim, nekoliko dana kasnije u intervjuu za dnevni list Mađarso je rekao da je reč o nesporazumu.

"Što se tiče uključivanja SVM-a u ovaj proces, ono se odvija na isti način kao i ranijih godina. Aktivisti pomažu ljudima da popune formular za validaciju glasanja, a ako neko to zatraži, oni će proslediti glasački listić generalnom konzulatu (Mađarske)", naveo je on u intervjuu.

RSE je navode pokušao da proveri i u SVM, međutim nekoliko zvaničnika odbilo je razgovor. RSE je upit poslao i organizaciji CMH, ali odgovori do objave teksta nisu stigli.

Čime se bavi "Jedinstvo mađarske manjine"?

Concordia Minoritatis Hungaricae (CMH) odnosno, Jedinstvo mađarske manjine, je udruženje građana koje je osnovano pre dvadeset godina kao podrška vojvođanskim Mađarima u ostvarivanju svojih prava u Srbiji, ali i kao administrativna podrška za apliciranje na različite programe edukacije i pomoći od matice.

Na čelu udruženja je Karolj Dudaš, koji je jedan od osnivača SVM-a, a do 2019. godine bio je i član Predsedništva SVM. Od 2015. do 2019. bio je i predsednik Saveta te stranke. Njegov kolega u udruženju, koordinator kancelarije CMH u Vojvodini je Oto Buš, koji je bio na čelu Izvršnog odbora SVM 2015. godine. Kancelarija udruženja u Subotici je na istoj adresi kao i Fondacija "Prosperitati", takođe bliskoj SVM-u.

U međuvremenu, vesti o navodnom mešanju SVM-a u izborni proces osudile su opozicione stranke Mađarski pokret i Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara.

Senka na izborni proces u Mađarskoj

Aron Čonka iz Demokratske zajednice vojvođanskih Mađara za RSE je ocenio da je zbog cele situacije regularnost izbora u Mađarskoj upitna.

"Nažalost, ovim je (Ištvan) Pastor učinio lošu uslugu (Orbanovoj stranci) Fidesu (Fidesz) i vojvođanskim Mađarima", rekao je Čonka.

On je dodao i da ono što se navodno desilo sa izbornim materijalom, prema njegovoj proceni, nije samo kršenje izbornih pravila u Mađarskoj, već je i kršenje zakona Srbiji.

"Jer pisma i lične pošiljke imaju posebnu zaštitu, kao deo prava građana na privatnost. Ako je Pošta Srbije predala ova pisma aktivistima, ili nevladinim organizacijama da ih distribuiraju građanima, to je protivzakonito", naveo je Čonka.

On je ocenio i da tako nešto ne bi bilo moguće bez "direktnog dogovora Aleksandra Vučića (SNS), Orbana i Pastora", jer, kako je objasnio, SNS kadar upravlja Poštom Srbije.

Direktor Pošta Srbije je Zoran Đorđević, koji je ujedno i član Srpske napredne stranke.

SNS i SVM spaja dugogodišnji koalicioni odnos, a SVM drži i značajne funkcije u institucijama u Vojvodini, gde takođe deli vlast sa SNS.

Aleksandar Vučić održava bliske odnose sa mađarskim premijerom, za koga kaže da je "iskreni prijatelj Srbije". I Vučić se, kao i Orban, 3. aprila na izborima bori za novi mandat.

Dvojica državnika su se usred kampanje srela u Beogradu 19. marta i prisustvovali puštanju u saobraćaj međunarodne pruge od Beograda do Novog Sada.

Šta povezuje Orbana, Vučića i Janšu?

RSE je upit o navodnim neregularnostima uputio i Predsedništvu Srbije, ali odgovori nisu stigli do objave ovog teksta.

Šta je traženo od OEBS-a?

Grupa državljana Mađarske iz okruga Čongrad u Mađarskoj obratila se posmatračkoj misiji Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) u Mađarskoj sa pritužbom na način glasanja u Vojvodini.

Oni su u dopisu, koji su preneli mađarski mediji u Vojvodini, ocenili da se "sumnja na izbornu prevaru". OEBS u toj zemlji još zvanično nije reagovao.

Reagovala je, međutim, Unija za građanske slobode Mađarske. Ova nevladina organizacija, koja se više decenija bavi monitoringom i zaštitom ljudskih prava u toj zemlji je navela da su povređena prava jednakosti u izbornom procesu.

"Prema objavljenim informacijama, prekršeno je i načelo jednakih mogućnosti kandidata i predlagača i pravičnosti izbora u Vojvodini", navela je u svom saopštenju u sredu (30. marta) ta organizacija.

Kako je ocenila, da bi se sprečile zloupotrebe, neophodno je da samo birači imaju pristup glasačkim listićima.

Opozicija traži poništavanje glasova putem pošte

Zbog informacija o neregularnosti glasanja putem pisma, kandidat za premijera ujedinjene opozicije, Peter Marki-Zaj zatražio je poništenje onih glasova koji su stigli putem pisma.

Na društvenim mrežama, Marki-Zaj je naveo da je Fidesz toliko "uplašen od poraza da ne beži ni od najjasnije prevare: bukvalno su hteli da naprave đubre od volje birača".

Orbanove uloge u Vojvodini

Vojvodina, autonomna pokrajina na severu Srbije, region je koji se graniči sa Mađarskom i u kojem živi najviše Mađara.

Vlada mađarskog premijera Viktora Orbana je pokrenula nekoliko privrednih programa u Vojvodini, pa čak i u centralnom delu Srbije, upravo u saradnji sa SVM, odnosno kroz fondaciju "Prosperitati" koju ta stranka vodi. Za sredstva su mogli da se prijave svi građani Srbije koji takođe imaju i mađarsko državljanstvo.

Prema zvaničnim podacima fondacije, za šest godina Mađarska je iz budžeta za te programe obezbedila oko 340 miliona evra.

Saradnja na tekstu Natalija Jakovljević i Csiby Gyöngyvér