Με απαισιοδοξία προς το 2026

Η χρονιά που φεύγει σφραγίστηκε από ένα καταλυτικό γεγονός με συνέπειες που υπερβαίνουν τη διάρκειά της, την αλλαγή ηγεσίας στις ΗΠΑ. Τα δείγματα γραφής της τελευταίας είναι πολύ καθαρά και οι συνέπειες της υλοποίησής τους πολύ σοβαρές για την Ευρώπη. Ο «οδικός χάρτης» για τις σχέσεις της με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού δόθηκε στη δημοσιότητα λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τη λήξη του 2025, με τη μορφή του κειμένου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις πολύ επικίνδυνες για την ασφάλεια και τη σταθερότητα της ηπείρου μας θέσεις:

Πρώτον, δεν έχει καμία αναφορά στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στις θεσμικές της σχέσεις με τις ΗΠΑ.

Δεύτερον, δεν αποκλείει έναν πόλεμο Ευρώπης – Ρωσίας.

Τρίτον, ενθαρρύνει την αλλαγή καθεστώτος στην Ευρώπη με την ανοιχτή υποστήριξη αυτών που αποκαλεί «πατριωτικές δυνάμεις».

Και τα τρία αυτά στοιχεία είναι κακά νέα για την ήπειρό μας όπως τουλάχιστον αναπτύχθηκε τα τελευταία ογδόντα χρόνια σε συνεργασία με τις ΗΠΑ. Επιβεβαιώνουν ότι η σχέση τους, ο διατλαντικός δεσμός, έχει οριστικά τελειώσει. Τι μπορούμε λοιπόν να ευχόμαστε και τι να απευχόμαστε; Μπορούμε να ευχόμαστε τα κακά σενάρια, γιατί μόνο αυτά υπάρχουν, να μην είναι τόσο κακά.

Ενα «καλό-κακό σενάριο» θα ήταν οι ευρωπαίοι ηγέτες που παρασκηνιακά παίζουν ρόλο συμβούλου για τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία να απαιτήσουν έναν ισότιμο ρόλο στις διαπραγματεύσεις αν όχι στην προκαταρκτική φάση που παρακολουθούμε μέχρι σήμερα, στην αμέσως επόμενη που θα αφορά την εφαρμογή της συμφωνίας. Ως γνωστόν, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα αναλάβει μεγάλο μερίδιο, ίσως το μεγαλύτερο οικονομικά, για να σταθεί η Ουκρανία στα πόδια της μετά τον πόλεμο. Θα ήταν παράλογο αυτό το βάρος να μην έχει και πολιτικό αντίκρισμα.

Η στρατηγική κίνηση ωστόσο από πλευράς ΕΕ θα ήταν να εντάξει την Ουκρανία στους κόλπους της ώστε να μπορεί να έχει λόγο και στις σχέσεις ΕΕ – Ρωσίας. Υπό την προϋπόθεση ότι αυτές οι σχέσεις θα έμπαιναν σε νέα βάση αμοιβαία αποδεκτή και από τις δύο πλευρές, ώστε να αποφευχθεί μια σύγκρουση μεταξύ τους. Μια τέτοια «υψηλή στρατηγική» δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί χωρίς μια Ενωση αμυντικά αυτοδύναμη. Οι χώρες-μέλη θα έπρεπε να αποφασίσουν να προχωρήσουν σε μια «Αμυντική Ενωση» στο πρότυπο της ΟΝΕ που η εγκαθίδρυσή της θα μπορούσε να υποκαταστήσει σταδιακά το ΝΑΤΟ. Με άλλα λόγια, αν οι ευρωπαϊκές χώρες επιθυμούν την ισχυροποίηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τελικά την απεξάρτησή τους, θα πρέπει να είναι αποφασισμένες να συγκρουστούν με τις ΗΠΑ. Θα πρέπει να το κάνουν από τη θέση σχετικής ισχύος που ακόμη σήμερα βρίσκονται. Διαφορετικά, θα επιτευχθεί αυτό που οι εμπνευστές της αμερικανικής στρατηγικής ασφαλείας επιδιώκουν, μια νέα πολιτική ισορροπία στην Ευρώπη, ιδεολογικά συγγενή με την κυρίαρχη ιδεολογία στις ΗΠΑ. Είναι σαφές και από το κείμενο αυτό ότι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού η ιδεολογία αυτή καλλιεργεί όρους σύγκρουσης πολιτισμών.

Η προειδοποίηση του προέδρου Τραμπ που υπογράφει το κείμενο δεν θα μπορούσε να είναι σαφέστερη, η Ευρώπη κινδυνεύει να διαγραφεί από τον χάρτη αν δεν επιστρέψει στην ενίσχυση των εθνών της αντί της Ενωσης που σήμερα τα περιθωριοποιεί. Μια απλή υπόμνηση της ιστορίας βέβαια οδηγεί σε άλλο συμπέρασμα, ότι η Ευρώπη των εθνικών κρατών είχε δύο καταστροφικούς πολέμους που εξελίχθηκαν σε παγκόσμιους ακριβώς λόγω του ανταγωνισμού τους. Να επιθυμεί η αμερικανική ηγεσία την επανάληψή τους θα ήταν παράλογο. Είναι όμως το μόνο;

Η Ινώ Αφεντούλη είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων