Εθιμικό δίκαιο
Πάντα κάποιοι έκλειναν τους δρόμους. Στη μυθική αρχαιότητα η Σφίγγα έδρασε κοντά στη Θήβα, εκεί που έχουμε σήμερα τα μπλόκα. Μετά στην Τουρκοκρατία είχαμε στα στενά τους δερβεναγάδες που αν δεν τους πλήρωνες δεν περνούσες. Ηταν κάτι σαν διόδια, αλλά χωρίς να φτιάχνουν δρόμους. Μετά μας τυράννησαν οι κλέφτες που έκαναν κουμάντο στην ύπαιθρο με το έτσι θέλω. Αυτό το μάθαμε από τον Εντμόντ Αμπού.
Τα σημερινά μπλόκα κάπως διαφέρουν επειδή είναι πράξεις που de factο, εθιμικά, είναι νόμιμες. Αλλά de jure δεν είναι. Η έκφραση δυσαρέσκειας είναι ελεύθερη, όμως η παρενόχληση και η παρεμπόδιση διακίνησης δεν είναι. Το Σύνταγμα της χώρας θεωρεί βασικό δικαίωμα την «ελεύθερη κίνηση στη χώρα» (5/4). Νομικά τουλάχιστον η σημερινή κατάσταση, στην πράξη, θυμίζει τις παλιές εποχές και τη διαχρονικότητα της παράδοσης, τη βία. Και έτσι καρτερικά ανεχόμαστε τους ελέγχους και τα μπλόκα στα στενά, στα σταυροδρόμια. Το θεωρούμε σωστό να ανοίξουν οι δρόμοι μόνο όταν θα πληρωθούν οι ενδιαφερόμενοι.
Ο συλλογισμός λειτουργεί ως θεσμός: αν κάποιος έχει δίκιο, μάλλον αν πιστεύει ότι έχει δίκιο, δικαιούται να πάρει τα μέτρα του! Αν σε προσβάλλουν, δέρνεις, αν το κράτος δεν σε φροντίζει, φοροδιαφεύγεις, αν η σύντροφός σου δεν είναι «εντάξει», τη δέρνεις, αν δεν μπορείς να παρκάρεις στον δρόμο, ανεβαίνεις στο πεζοδρόμιο, αν βρίσκεις ακριβό το εισιτήριο, πηδάς τα μηχανήματα ακύρωσης. Χωρίς αιδώ! Εδώ είναι το κύριο σημείο. Αυτή η αντίληψη στην πράξη αναγνωρίζεται ως δίκιο επειδή δεκαετίες τώρα έτσι λειτούργησε η κοινωνία.
Αν δεν είχαμε την Ευρωπαϊκή Ενωση, όλα θα συνέχιζαν ομαλά, δηλαδή «κανονικά». Αλλά αυτοί έχουν άλλες αρχές. Πώς να τους εξηγήσεις ότι η χώρα είναι μια απέραντη πλατεία Κλαυθμώνος (κλάματος) και η κυβέρνηση που θα θελήσει να εφαρμόσει αυτά που πρέπει δεν θα επιβιώσει; Στην πράξη το μόνο που μπορεί να κάνει η πολιτεία είναι να ακροβατεί μεταξύ της βίας και του Συντάγματος.
Οι κυβερνήσεις δεν τόλμησαν ούτε καν να αγγίξουν το «αγροτικό θέμα». Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος το 1997 είχε παρουσιάσει στον πρωθυπουργό της χώρας την έκθεσή της για το τι πρέπει να γίνει σε αυτόν τον τομέα. Η έκθεση κυκλοφόρησε τον επόμενο χρόνο: «Ανταγωνιστική Γεωργία και Αγροτική Ανάπτυξη. Καίρια διαρθρωτικά προβλήματα και αντιμετώπισή τους». Τα μέτρα που προτείνονταν ήταν αυτά που προτείνονται σήμερα ξανά, έπειτα από τριάντα χρόνια. Χρόνια τώρα τίποτα δεν έγινε επειδή κανείς δεν τόλμησε.
Ποιος φταίει; Ολοι φταίμε! Οι πολιτικοί δεν τολμούν και οι πολίτες δεν ψηφίζουν αυτούς που τολμούν. Ετσι διαιωνίζεται μια κατάσταση που τελικά κατατάσσει την Ελλάδα σε πολλούς τομείς στις τελευταίες θέσεις μέσα στην ΕΕ. Και η διάγνωση είναι λανθασμένη: δεν είναι τα λάθη που προκαλούν τα προβλήματα, αλλά η προβληματική κοινωνική παράδοση, το εθιμικό δίκαιο που προκαλεί τα λάθη. Και επειδή η αλήθεια πονάει, επιλέγουμε διάφορα άλλα αφηγήματα.