«Brain rot»: Όταν το μυαλό κουράζεται από το ατελείωτο scroll
Ανοίγεις το κινητό και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ο εγκέφαλός σου τραβιέται προς δέκα διαφορετικές κατευθύνσεις. Κάποιος ταξιδεύει σε εξωτικά μέρη, άλλος εγκαταλείπει την πόλη για να ζήσει «εκτός συστήματος», ένας CEO εξηγεί πώς η τεχνητή νοημοσύνη θα απογειώσει την παραγωγικότητά σου, και στο επόμενο swipe μια γάτα πέφτει από τον καναπέ. Κλείνεις την οθόνη και μένει μια αίσθηση κόπωσης, άγχους και διάσπασης. Κάπως έτσι γεννήθηκε ο όρος «brain rot».
Το brain rot δεν αποτελεί ιατρική διάγνωση. Είναι ένας όρος της σύγχρονης slang, κυρίως των νεότερων, που περιγράφει το αίσθημα πως το μυαλό «σαπίζει» από την υπερκατανάλωση χαμηλής ποιότητας ψηφιακού περιεχομένου. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει ανούσια ή παράλογα viral βίντεο, αλλά σήμερα εκφράζει μια ευρύτερη ανησυχία: ότι η συνεχής έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο μειώνει τη συγκέντρωση, την κριτική σκέψη και την ψυχική ισορροπία.
Η επιστημονική οπτική
Οι επιστήμονες παραμένουν προσεκτικοί, καθώς δεν υπάρχουν ακόμη σαφείς μελέτες που να ορίζουν το «brain rot» ως φαινόμενο. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν νευρολόγοι και ψυχολόγοι, γνωρίζουμε αρκετά για τον εγκέφαλο και τους μηχανισμούς του εθισμού ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα. Το ατελείωτο scrolling ενεργοποιεί τα ίδια κυκλώματα ανταμοιβής με άλλες εξαρτήσεις: μικρές, συχνές δόσεις ντοπαμίνης που κρατούν τον χρήστη «κολλημένο» στην οθόνη.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο χρόνος, αλλά η ποιότητα. Τα σύντομα βίντεο, τα memes και τα trends είναι σχεδιασμένα για να προσφέρουν άμεση διέγερση. Δεν απαιτούν σκέψη, δεν χτίζουν γνώση και δεν αφήνουν χώρο για εμβάθυνση. Όταν ο εγκέφαλος συνηθίζει σε αυτή τη λογική των «εκρήξεων», όλα τα πιο αργά και ουσιαστικά —ένα βιβλίο, μια συζήτηση, ακόμη και μια ταινία— αρχίζουν να φαίνονται βαρετά.
Οι επιπτώσεις στα παιδιά και στους ενήλικες
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το φαινόμενο στα παιδιά και τους εφήβους. Ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος χρειάζεται ποικιλία εμπειριών: κοινωνική επαφή, παιχνίδι, σωματική δραστηριότητα, συναισθηματικά ερεθίσματα. Όταν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας αντικαθίσταται από οθόνες και γρήγορο περιεχόμενο, κάποια από αυτά τα «θεμέλια» κινδυνεύουν να χαθούν.
Η συνεχής έκθεση σε αποσπασματικό υλικό μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα μάθησης και συγκέντρωσης μακροπρόθεσμα. Όμως το brain rot δεν αφορά μόνο τα παιδιά· είναι ένα ανθρώπινο πρόβλημα. Οι ενήλικες λειτουργούν ως πρότυπα, συχνά χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Όταν το κινητό γίνεται προέκταση του χεριού, ακόμα και στο τραπέζι ή στη μέση μιας συζήτησης, το μήνυμα που περνά είναι σιωπηλό αλλά σαφές: «αυτό είναι φυσιολογικό».
Η πιο ήπια ανάγνωση και οι λύσεις
Υπάρχει, ωστόσο, και μια πιο ήπια ανάγνωση. Κάθε γενιά είχε τις δικές της «ένοχες απολαύσεις». Οι σημερινοί έφηβοι χρησιμοποιούν τον όρο brain rot συχνά με αυτοσαρκασμό, αναγνωρίζοντας ότι απλώς αφήνουν το μυαλό τους να χαλαρώσει. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό — το πρόβλημα ξεκινά όταν το mindless scrolling γίνεται η κυρίαρχη μορφή ξεκούρασης αντί για μια περιστασιακή απόδραση.
Η λύση δεν είναι η απόλυτη απαγόρευση. Τα social media έχουν και θετικά στοιχεία: σύνδεση, ενημέρωση, δημιουργικότητα. Το ζητούμενο είναι τα όρια. Μικρές αλλαγές στο περιβάλλον μπορούν να κάνουν τη διαφορά: καθορισμένος χρόνος χρήσης, πρόσβαση μέσω browser αντί εφαρμογής, απενεργοποίηση ειδοποιήσεων ή τοποθέτηση του scrolling πριν από μια υποχρέωση, ώστε να μην παρατείνεται ανεξέλεγκτα.
Ο όρος brain rot μπορεί να ακούγεται υπερβολικός, αλλά λειτουργεί ως προειδοποίηση. Υπενθυμίζει ότι η προσοχή μας είναι πεπερασμένη και πολύτιμη. Και σε έναν κόσμο που έχει σχεδιαστεί για να την αποσπά, το να τη διεκδικήσουμε ξανά δεν είναι πολυτέλεια — είναι ανάγκη.