اوچا؛ افغانستان د ۲۰۲۶کال لوی بشري ناورین دی
په افغانستان کې یو شمېر ښځې وایي، د طالبانو حکومت له لوري پرې لګول شويو محدودیتونو او بشري ناورینونو یې ژوند ډېر سخت کړی دی.
د هرات ولایت یوې اوسېدونکې، چې د موضوع د حساسیت له امله یې ونه غوښتل نوم یې په راپور کې یاد شي، ازادي راډیو ته یې وویل چې د طالبانو محدودیتونو د معیشت د برابرولو لپاره د دوی ورځنۍ هڅې له جدي ستونزو سره مخ کړې دي.
"پخوا مو د سینګار سالون درلود، هغه یې وتاړه. وروسته مو د زعفرانو کاروبار پیل کړ، هغه یې هم بند کړ او ویې ویل چې د ښځو او سړو ترمنځ راکړه ورکړه ده او اجازه نه لرئ. ویل یې چې شتمنې ښځې چېرته دي چې راشي او زعفران واخلي؟ وروسته د نوښت او کار رامنخته کولو برخه وه، هغه یې هم منع کړه او مؤسسو ته یې خبرداری ورکړ. ایران ته به تلم او راتلم او سوداګري مې کوله، هر ځل امر بالمعروف راته ویل چې چېرې ځې، څه کوې، محرم دې چېرته دی؟ پاسپورټ یې رانه واخیست او ویې ویل یا به دې خوا اوسې یا هاخوا. چې څومره مې هم ورته وویل چې د ژوند لګښت له کومه برابر کړم، ونه شو."
یوه بله ښځه چې د یوې کورنۍ سرپرسته او په کابل کې د یوې دولتي ادارې پخوانۍ کارکوونکې ده، هم د نوم نه ښودلو په شرط یې ازادي راډیو ته وویل، افغانستان کې د طالبانو له بیا واک ته رسېدو او د دندې له لاسه ورکولو وروسته له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ شوې ده.
"ما لس زره افغانۍ معاش درلود، د کور کرایه ده، د برېښنا او اوبو بیلونه دي، د ماشومانو لګښتونه دي. درې ماشومان لرم، یتیمان دي، مېړه مې شهید شوی. زموږ لپاره ژوند ډېر سخت دی، زه خپله هېڅ سرپرست نه لرم او د درې یتیمو ماشومانو د کور نفقه راوړونکې یم. همدا ماشومان کورس او ښوونځي ته ځي، کتابچې، قلم او د خوړو لګښتونو ته اړتیا لري."
دا په داسې حال کې ده چې د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (اوچا) بیا ټینګار کوي چې له عامه ژوند څخه د ښځو او نجونو منظم څنډې کول د افغانستان د بشري ناورین د شدیدېدو یو اساسي لامل دی.
اوچا په هغه راپور کې چې د سه شنبې په ورځ د دسمبر په ۳۰مه یې خپور کړی، ویلي چې پر ښځو او نجونو لګول شوي محدودیتونه د خلکو پر ورځني ژوند ژور اغېز لري او د ښځو او نجونو پر وړاندې د ساتنې خطرونه، د جنسیت پر بنسټ تاوتریخوالی، د ماشومانو کار او له وخت مخکې ودونه لا هم دوام لري.
راپور زیاتوي چې افغانستان به په ۲۰۲۶ کال کې هم د نړۍ له سترو بشري ناورینونو څخه وي.
په راپور کې راغلي چې کلونو جګړې، کمزوری اقتصاد، په بنسټیزو خدمتونو کې د پانګونې کموالی او د وګړو د حقونو پرلهپسې محدودېدو، په افغانستان کې د ډېرو خلکو د مقابلې توان سخت کمزوری کړی دی.
د راپور له مخې، دا فشارونه اوس د خوړو د ناامنۍ له زیاتېدو، له ګاونډیو هېوادونو څخه د کډوالو پراخې ستنېدنې، د اقلیمي بدلون له امله وچکالۍ او پرلهپسې طبیعي پېښو سره یو ځای شوي او وضعیت یې لا پېچلی کړی دی.
اوچا خبرداری ورکړی چې په راتلونکي میلادي کال کې به شاوخوا ۲۱ اعشاریه ۹ میلیونه کسان په افغانستان کې بشري مرستو ته اړتیا ولري.
مخکې تر دې، یو شمېر مرستندویه بنسټونو ټینګار کړی چې بېړنۍ رسېدنه، د مرستو همغږي او ښځو او ماشومانو ته ځانګړې پاملرنه کولی شي زیانګالو لپاره وضعیت د مدیریت وړ کړي.
د طالبانو حکومت بیا مخکې ویلي چې په افغانستان کې بشري وضعیت هغومره خراب نه دی لکه څنګه چې نړیوال بنسټونه یې ادعا کوي، او دا یې هم ویلي چې د ښځو حقونه د اسلامي شریعت په چوکاټ کې خوندي دي.
دا په داسې حال کې ده چې دوی په دغه هیواد کې بیا ځلي واک ته له رسېدو وروسته پر ښځو د زدهکړې او کار په ګډون پراخ محدودیتونه لګولي دي.
د ملګرو ملتونو پراختیایي پروګرام (یو اېن ډي پي) د روان کال د اپریل په میاشت کې خبرداری ورکړی و چې د دغو محدودیتونو دوام کولی شي په راتلونکو دوو کلونو کې د افغانستان اقتصاد ته تر یو میلیارد ډالرو پورې زیان واړوي.