«Патрэбныя любыя непаўналетнія хлопчыкі»
Падчас нашага гвалтоўнага затрыманьня на плошчы Свабоды ў ноч з 19 на 20 сьнежня невядомыя ў чорным правялі нейкую хітрамудрую ракіроўку, сэнс якой застаецца для мяне загадкай: адразу ўкінулі нас у адзін аўтобус, адтуль жа, ня даўшы ачомацца, вокамгненна перакінулі ў другі. У выніку чаго мне цяжка сказаць, везьлі нас у белым ці бардовым аўтобусе, тая самая брыгада нас затрымлівала і суправаджала ў аддзяленьне міліцыі, ці розныя. Няўжо ўсё дзеля таго, каб замесьці сьляды і схаваць канцы ў ваду? Добра, калі так: значыць, чагосьці яны ўсё ж баяліся, адчуваючы неправамернасьць сваіх дзеяньняў.
Хаця ў шлемах ды яшчэ і масках пад імі, напэўна, было ня вельмі камфортна, не збаяўся паказаць твар на маю просьбу толькі адзін з шлемагаловых, прысутных у аўтобусе. Аднак не назваў ні свайго імя, ні падразьдзяленьня, да якога належыць. Ня кажучы пра тое, што і не падумаў выпусьціць Кастуся Чарнеца. Таму сваёй павагі я выказваць яму ня стану. На пытаньні пра падставы, на якіх мы былі затрыманыя, адказваў: «З чаго ты ўзяў, што я вас затрымліваў?». Сапраўды, дзе ж ты адрозьніш гэтых клонаў у чорным, мо і ня ён. А хто тады? «Ня ведаю». Зьбівалі навошта? Хіба ж мы прадстаўлялі для кагосьці небясьпеку, ці супраціўляліся… Тут ужо шлемагаловы з чалавечым тварам даў волю эмоцыям, не стрымаўся: «Што-о-о?! Гэта мы яшчэ не пачыналі вас біць!».
Адказаць, зь якога моманту ўжываньне гвалту можна лічыць зьбіцьцём, на першы погляд, гэтаксама цяжка, як і на вядомае з антычнасьці пытаньне: зь якой пясчынкі пачынаецца куча? З гэтай прычыны некаторыя з затрыманых пазьней асьцярожнічалі, распавядаючы пра абставіны свайго затрыманьня: «Не, мяне ня білі, хіба што колькі разоў дубінкай стукнулі...». Нездаровая асьцярожнасьць, як на мой погляд. Чым болей гвалту дазваляць і прабачаць у адносінах да сябе, тым болей яго будзе ўжывацца. Я зыходжу з таго, што чалавечае цела недатыкальнае. Таму любыя нематываваныя сілавыя ўзьдзеяньні супраць вас трэба разглядаць менавіта як зьбіцьцё. Можна было б дадаць - «і рэагаваць адпаведна», бо кожны чалавек мае права на самаабарону, але гэта працуе толькі ў тых месцах, дзе ёсьць адзін для ўсіх закон. Ня наш выпадак. Тут хаця б цьвёрда засвоіць, што гэта недапушчальна і ацэньваць адпаведным чынам.
Калі забыць пра зьбіцьцё і цалкам незаконнае затрыманьне, гэтую паездку ў аўтобусе можна назваць камфортнай (у параўнаньні з пазьнейшымі перамяшчэньнямі ў аўтазаках) і нават у пэўнай ступені цікавай, дзякуючы магчымасьці на роўных пагутарыць з прадстаўнікамі сілавых структураў. Ну, амаль на роўных. Калі забыць, што мы былі ў іх у палоне, а не ў гасьцях. У задняй частцы салёна, кажуць, прымушалі сядзець, не паднімаючы галавы, і маўчаць, тады як у нас наперадзе ўтварылася штосьці накшталт дыскусійнага клюбу. Мажліва, варта было байкатаваць тых шлемагаловых, але мы паддаліся спакусе правесьці агітацыю. Пра шкоду занадта доўгага знаходжаньня ва ўладзе аднаго чалавека і завязваньня на яго ўсіх прывадных рамянёў, неабходнасьць адсутнага ў нас народнага кантролю за ўладай, карысьць страйкаў, іншых формаў пратэсту і г.д., і да т.п.
Нягледзячы на наяўнасьць у нашых суразмоўцаў такіх важкіх аргумэнтаў, як дубінкі ды іншыя спэцсродкі, у дыскусіі мы вялі рэй. «Вы разумныя, а мы... імкнемся быць разумнымі» - з вуснаў чалавека, ад якога можна было б чакаць, што ён зыходзіць з прынцыпу «хто мацнейшы, той і разумнейшы», гэта проста ахвярнае самапрыніжэньне.
Той шлемагаловы з адкрытым забралам увесь час падтакваў і ківаў галавой у знак згоды. Шэптам, на вуха паведаміў, што не галасаваў за Лукашэнку, што без улады яму капец, таму ён гэтак за яе трымаецца і, ужо ўголас, скрушна прамовіў, што лепей бы «мы» былі з калашнікавымі.
Для іх, шлемагаловых і неадрозных, усе затрыманыя таксама былі на адзін твар - прафэсійныя рэвалюцыянэры, якія вольна абралі сабе працу: бунтаваць і пакутаваць. Такая сабе псыхалягічная зачэпка, каб пазьбегнуць душэўнага дыскамфорту ад таго, што ваюеш супраць звычайных суграмадзянаў. Чыё «злачынства» палягае самае большае ў законным жаданьні засьведчыць уласную нязгоду з палітычным курсам уладаў, а ў некаторых выпадках - проста ў прысутнасьці «ня ў тым месцы, ня ў той час». Менавіта такую формулу віны прапанаваў прадстаўнік праваахоўных органаў аднаму з асуджаных, які накіроўваўся кудысьці па сваіх прыватных справах і трапіў пад гарачую руку. Адсюль, хутчэй за ўсё, і размовы пра калашнікавы. Напэўна ж, гэтыя хлопцы пайшлі на службу ня толькі за доўгім рублём, недзе ў глыбіні душы яны марылі пра подзьвігі. Пра барацьбу з бандытамі, узброенымі мяцежнікамі. А тут замест калашнікавых у руках «мяцежнікаў» дзіцячыя рэчы і навагоднія цацкі, ці наогул няма рук... Гэтую ахілесаву пяту я мэтадычна, па-садысцку раскалупваў: ай-яй-яй, кажу, як ня сорамна, столькі працы ўкладзена ў будаўніцтва гэтых целаў, столькі грошай пайшло на рыштунак, а ўсё дзеля чаго? Паслаць гэткага рабакопа, каб ён жанчын ды інвалідаў на вуліцах хапаў - гэта яшчэ горш, чым мікраскопам цьвікі забіваць.
Саромеліся, крыўдавалі. Калі я ўжо дзясяты, мабыць, раз паўтарыў пра «жанчын ды інвалідаў», ня вытрымалі, папрасілі ня труціць болей душу. Добра, што яна ў іх усё ж ёсьць, душа. Некаторыя кажуць, што ў салдата яе не павінна быць. У сэнсе, ня трэба, каб яна праяўляла сваё існаваньне ў выглядзе сумневаў і згрызотаў сумленьня, а так, хай ляжыць сабе пад спудам, застаецца для хатняга выкарыстаньня. Ілжывая тэза, на мой погляд. Салдат без сумленьня і гонару, які ваюе з сваімі бяззбройнымі суграмадзянамі за прэміі, ператвараецца ў апрычніка. Пра якіх з гісторыі вядома, што яны разьбегліся хто куды ў часе сапраўднай небясьпекі. І гэтыя таксама разьбягуцца, калі што якое. Бо салдату шкодзіць не сумленьне і гонар, яго разбэшчвае і дэмаралізуе іх адсутнасьць. У тых, хто нас затрымаў, сумленьне і гонар адсутнічалі.
Калісьці ў такіх самых аўтобусах мяне вазілі сапраўдныя «ланцуговыя сабакі рэжыму», ідэйна перакананыя, адданыя сваёй справе. Гэтым разам я ўбачыў звычайных наёмнікаў. Апірышча для ўлады вельмі ненадзейнае. У выпадку сур'ёзнай пагрозы на іх няма чаго спадзявацца - здрадзяць, як піць даць.
У падвале Ленінскага РАУС, куды нас урэшце згрузілі з аўтобуса пасьля няўдалай спробы збыць з рук на Акрэсьціна, дзе ўсе месцы былі на той час занятыя, я ўжо гасьцяваў 23 сакавіка 2003 году, патрапіўшы туды пасьля разгону невялічкай калёны КХП-БНФ каля Галоўпаштамту. За гэты час зялёныя, абшарпаныя сьцены падфарбавалі і абабілі панэлькамі, зьявіўся вадка-крысталічны тэлевізар, зьніклі вучэбныя плякаты з аўтаматамі Калашнікава і мішэні ў выглядзе чалавека (замест іх цяпер вісіць самотны плякат з пакетам соку «Садочок» і схемай самаробнай бомбы). І, што самае галоўнае, кудысьці дзеліся міліцыянты, гатовыя наставіць аблудных на правільны шлях, навучыць, як трэба радзіму любіць, даходліва растлумачыць палітыку партыі.
Таварыш галоўнакамандуючы разгонам плошчы-2010, дазвольце далажыць: ідэалягічная праца з тымі, хто адважыўся высунуць нос на вуліцу ўвечары 19 сьнежня і быў за тое справядліва пакараны, цалкам праваленая!
Праз гэтыя сем гадоў яны ўжо не знайшлі пра што казаць. І ня надта хавалі, што зьяўляюцца марыянэткавымі выканаўцамі ў пастановачным фарсе. Гэтак, у прысутнасьці больш чым сотні сьведак, намесьнік начальніка Ленінскага РАУС, зь непрыемным зьдзіўленьнем выявіўшы адсутнасьць непаўналетніх сярод затрыманых, патэлефанаваў сваім падначаленым, якія ўсё яшчэ шчыравалі ў горадзе:
«Мне патрэбныя хлопчыкі. Прывязіце мне любых непаўналетніх хлопчыкаў, чуеце?»
Па аўдыторыі прабег лёгкі сьмяшок, хтосьці сказаў пра пэдафілаў у пагонах. Сьмех сьмехам, але гэтая фраза цалкам выкрывае сутнасьць сьнежаньскага хапуну: працавалі абы-як, бралі на вагу, колькасьцю. (Напэўна, плян па інвалідах, жанчынах, журналістах, замежных грамадзянах, гарадзкіх блазнах і блатной шушамеці яны ўжо выканалі.) Што яшчэ раз падкрэсьлівае іхную наёмніцкую прыроду. Пра якую «ідэалягічную працу» можа быць гаворка, калі ім было да ліхтара, каго хапаць. Выканалі колькасныя паказчыкі, дый годзе. За чытаньне натацыяў, мабыць, не даплачваюць. Дык навошта затлумляцца?
Дастаткова таго, што даводзіцца ў сотнях пратаколаў тую самую «фабулу» старанна выводзіць. Гэтым словам у іх называецца апісаньне складу злачынства і акалічнасьцяў затрыманьня. Таксама сымбалічна, бо першапачатковае значэньне слова «фабула» - байка, казка. Тую «фабулу» напружана, нэрвова чакалі, яе павінны былі аднекуль прыслаць і ўсё ніяк не прысылалі.
Хаця чаго было чакаць і нэрвавацца, калі яна нічым не адрозьнівалася ад «фабулы» сямігадовай даўніны? «Фабула» застаецца той самай, як паказчык стабільнасьці беларускага жыцьця. Аднак «фабульшчыкі» зьмяніліся - яны ўжо ня вераць у свае байкі, машына працуе толькі за кошт інэрцыі.
Хэпі-энд: рэжым, які трымаецца на цынічных апрычніках, асуджаны на скон.
Пачатак:
• Палёт над зязюліным гняздом па-беларуску
• Праспэкт-2010
• «Хапун»: бязьлітасны і бессэнсоўны
Працяг будзе