Ці маліўся ты на ноч, кампазытар?
Ня ведаю, якія мэты ставіла Настасься Шпакоўская, калі вырашыла публічна выканаць песьню «Малітва» Алега Моўчана, ведаючы, што аўтар музыкі зь яе вэрсіяй твора не пагадзіўся і, адпаведна, згоды на тыражаваньне запісу ня даў.
Магчыма, Настасься падумала, што забарона на тыражаваньне не датычыць разавага выкананьня песьні на канцэрце. Ды сталася так, як сталася: ці ня самы гучны працэс аб парушэньні аўтарскіх правоў пачатку 2015 году разварушыў насельніцтва сацсетак. Прычым абаронцаў кампазытара выявілася ці не ў разы менш, чым тых, хто абвінаваціў яго ва ўсіх магчымых грахах, зрываючыся зрэдчас проста на элемэнтарныя абразы.
Аргумэнты прыводзіліся самыя розныя: Моўчан пажадаў нажыцца на мацеры двух дзяцей, зусім не багатай акторцы; Моўчан атрымаў замову на напісаньне той песьні, калі знаходзіўся на дзяржслужбе, а, значыць, ня можа прэтэндаваць на выключныя аўтарскія правы; у Беларусі законы парушаюцца на кожным кроку, а таму адным парушэньнем больш, адным менш —бяз розьніцы; сьпявачка папулярызуе творчасьць «Песьняроў» і Моўчана, а той зьвяртаецца ў суд... І гэтак далей. Пры гэтым аргумэнты тыя часьцей за ўсё дыктаваліся эмоцыямі і жаданьнем абараніць прадстаўніцу нефармальнага рок-руху ад «крыважэрнага» прадстаўніца афіцыйнай поп-сцэны.
Добра, няхай частка гэтых камэнтароў і нясе ў сабе часам годныя ўвагі аргумэнты. Аднак калі паставіць адно-адзінае цалкам канкрэтнае пытаньне: «Былі парушаны аўтарскія правы кампазытара ці не?», думаю, што станоўчых адказаў з боку абаронцаў Настасьсі Шпакоўскай альбо зусім не дачакаемся, альбо атрымаем новыя порцыі эмацыйных допісаў.
Не зьбіраюся выступаць адвакатам Алега Моўчана, хоць цалкам упэўнены ў тым, што закон быў сьвядома парушаны. І за тое трэба адказваць. Іншая справа, каму з гэтага больш карысьці? Запатрабаваная кампазытарам ад сьпявачкі сума ў 18 мільёнаў рублёў усё ж значная як для беларускай акторкі. Аднак калі згадаць, што Алег Моўчан і раней забараняў іншым сьпевакам выконваць уласныя песьні, сытуацыя робіцца для мяне нейкай нелягічнай, калі ўлічваць, што аўтарскія адлічэньні за публічнае выкананьне песень ніхто не адмяняў. І чым часьцей гучаць песьні, тым больш атрымліваюць іх аўтары.
Вось чаму, дабіваючыся прызнаньня аб парушэньні аўтарскага права як факта відавочнага, на месцы кампазытара я асабіста абмежаваўся б выключна сымбалічнай сумай пакараньня. Кшталту кошту талёнчыка на праезд у грамадзкім транспарце. Тое быў бы прыгожы чын...
Але гэты выпадак мае вялікае значэньне для таго, каб сур’ёзна заняцца вывучэньнем стану рэчаў з аховаю аўтарскіх правоў у Беларусі хоць бы ў галіне музыкі. Тое, што парушэньні адбываюцца штодня і літаральна на кожным кроку, у мяне сумненьняў не выклікае. Прыклады? Калі ласка.
Беларускае тэлебачаньне: хто калі чуў, каб падчас музычных праграм агучваліся імёны аўтараў песень хоць бы на бягучых радках? Ці пералічваюць арганізатары канцэртаў кавэр-груп адлічэньні замежным аўтарам? Ці атрымліваюць праваўладальнікі належнае з выкананьня твораў падчас фэстываляў? Сьпіс можна лёгка падоўжыць. Заўважу: на блюзавых фэстывалях у Польшчы, куды мы выяжджалі з айчыннымі музыкамі, арганізатары заўсёды прасілі сьпіс кампазыцый, якія прагучалі, зь імёнамі аўтараў.
Маецца і такі нюанс: перад тым, як публічна выканаць тую ці іншую песьню, згодна з законам, які займаецца пытаньнямі аўтарскага права, выканаўца павінен атрымліваць на тое згоду аўтараў музыкі і тэксту. Вы ўпэўнены, што такая практыка існуе? Я асабіста — не! Хіба Аляксандар Саладуха перад кожным сваім канцэртам пытаецца ў Эдуарда Ханка, ці можна яму чарговым разам прасьпяваць «Чужую мілую»? Магчыма, аўтары ды выканаўцы заключаюць якія доўгатэрміновыя пагадненьні. Але пра нешта такое я ня чуў ніколі.
А вось адну анэкдатычную сытуацыю згадаў. У адзін з альбомаў Андрэй Плясанаў уключыў песьню польскага кампазытара Севярына Краеўскага, у сувязі з чым падчас прэзэнтацыі альбома атрымаў пытаньне: згода на выданьне песьні атрымана? Андрэй патлумачыў проста: маўляў, я двойчы зьвярнуўся да яго па электроннай пошце, адказу не атрымаў, а калі так, дык зразумеў, што Краеўскі згодны.
Вось калі гэтак і надалей у нас будзе вырашацца пытаньне, браць ці не браць чужое, нічога ў гэтай галіне ня зьменіцца.
Вэрсія групы «Naka» мяне, калі шчыра, не пераканала. Вось чаму ў гэтай сытуацыі мне найбольш шкада Ўладзімера Мулявіна...
Я — чалавек ня надта ўдалы ў гэтым сэнсе. У мяне кралі не аднойчы: кашалькі, дыктафон, найчасьцей — ровары, якіх у мяне зьвялі ажно пяць штук! Кралі і напісанае мною, лёгка і не пытаючыся дазволу. Я двойчы зьвяртаўся ў суд і выйграваў справы. Было й такое, калі пра дазвол пыталіся. І я даваў яго, хоць і ведаў, што аніякага матэрыяльнага прыбытку не атрымаю. І такая практыка — нармальная!
Нехта распавядаў мне, што ў ЗША адшукаць юрыста, які б узяўся абараняць абвінавачанага ў крадзяжы чужой інтэлектуальнай уласнасьці, значна складаней, чым сэрыйнаму забойцу наняць адваката. Бо там інтэлектуальная ўласнасьць — што ікона! У нас жа, як выглядае, пакуль кілім, які ляжыць ля ўвахода ў кватэру... Крадуць і іх.
І на заканчэньне: давайце ціха і спакойна параўнаем аранжаваньні «Малітвы» Алега Моўчана і Настасьсі Шпакоўскай. Вэрсія групы «Naka» мяне, калі шчыра, не пераканала. Вось чаму ў гэтай сытуацыі мне найбольш шкада Ўладзімера Мулявіна...