Προσοχή στο… κενό: Τι δείχνουν τα spreads των χωρών του νότου
Αν η ευρωζώνη ήταν σχολείο, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία θα ήταν οι τεμπέληδες της τάξης. Οι τέσσερις χώρες, που φέρουν το άσχημο ακρωνύμιο PIGS (σ.σ. γουρούνια), μιλούν δυνατά, απολαμβάνουν την αργή ζωή κάτω από τον ήλιο, είναι υπερχρεωμένες και χρειάζονται μεταρρυθμίσεις— ή τουλάχιστον έτσι λέει το κλισέ.
Αυτό γράφει σε ανάλυσή της στο Politico η Carla Subirana Artús, οικονομολόγος που έχει εργαστεί ως αναλύτρια στην Τράπεζα της Αγγλίας και στο Economist Intelligence. Ωστόσο, συνεχίζει, κοιτάξτε πιο προσεκτικά, και θα δείτε ότι μερικοί από αυτούς τους προηγουμένως απείθαρχους μαθητές, έχουν γίνει από τότε απίθανοι αστέρες μαθητές.
«Οι καλοί μαθητές»
Αν και η Ιταλία και η Ελλάδα υστερούν ακόμα, η αναπτυξιακή τροχιά της Ισπανίας και της Πορτογαλίας έχει γίνει πιο εύρωστη μετά την κρίση του δημόσιου χρέους του 2012 – μια αλλαγή που έγινε εμφανής με το τέλος μιας εποχής εξαιρετικά χαλαρής νομισματικής πολιτικής.
Και πολλά από τα εύσημα για αυτή τη διάσπαση μεταξύ της Ιβηρικής Χερσονήσου και της Ιταλίας και της Ελλάδας πηγαίνουν στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που έχουν εισαγάγει η Ισπανία και η Πορτογαλία την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, η ευρωζώνη δεν είναι ανθεκτική στην κρίση.
Τι δείχνουν τα spreads
Ένα πρόσφατο παράδειγμα της απόκλισης μεταξύ των οικονομιών του νότου της Ευρώπης και της αντίστοιχης προσέγγισής τους στη μεταρρύθμιση παρατηρήθηκε όταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) υποσχέθηκε να τερματίσει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων τον Ιούνιο.
Ενώ οι αποδόσεις των 10ετών κρατικών ομολόγων της Ιταλίας και της Ελλάδας εκτινάχθηκαν στα ύψη, το κόστος δανεισμού για την Πορτογαλία και την Ισπανία παρέμεινε πιο κοντά σε αυτό της Ολλανδίας – που θεωρούνται πρότυπο μαθητή από αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μεταρρυθμίσεις
Την τελευταία δεκαετία, οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις της Ιταλίας ήταν περιορισμένες και η χώρα έχει μόνο εν μέρει αντιμετωπίσει τα επισφαλή χρέη των τραπεζών της, ενώ η Ισπανία αντιμετώπισε αυτά τα ζητήματα πολύ πιο αποφασιστικά.
Ως αποτέλεσμα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ισπανίας σε όρους αγοραστικής δύναμης, ενισχυμένο από την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής —ή την αποτελεσματικότητα με την οποία μια οικονομία χρησιμοποιεί τις παραγωγικές της εισροές— ξεπέρασε αυτό της Ιταλίας το 2017.
Διαφοροποίηση
Έκτοτε, η χώρα έχει γίνει ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αυτοκινήτων στην Ευρώπη και οι εξαγωγές της έχουν διαφοροποιηθεί πέρα από τον τουρισμό σε χημικά, φαρμακευτικά προϊόντα, μηχανήματα και επαγγελματικές υπηρεσίες.
Οι επενδυτές βλέπουν τώρα τη χώρα με διαφορετικό πρίσμα, οδηγώντας σε χαμηλότερο κόστος δανεισμού για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ενώ τα περιθώρια των συμβάσεων ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης της χώρας – τα οποία είναι παράγωγα που μοιάζουν με ασφάλειες που πληρώνονται σε περίπτωση χρεοκοπίας – ήταν πανομοιότυπα με αυτά της Ιταλίας μέχρι το 2014, έκτοτε είναι πιο κοντά με εκείνα της Γαλλίας.
Υποσχόμενη δεκαετία
Η Πορτογαλία, εν τω μεταξύ, είχε επίσης μια πολλά υποσχόμενη δεκαετία. Από το 2014, η οικονομία της έχει αναπτυχθεί, κατά μέσο όρο, τρεις φορές ταχύτερα από την ελληνική, όπου η παραγωγή παραμένει σχεδόν ένα τέταρτο κάτω από το επίπεδό της το 2007.
Και αυξάνοντας την ανάπτυξη, εφαρμόζοντας επαχθείς μεταρρυθμίσεις και τηρώντας τους αυστηρούς δημοσιονομικούς στόχους που ζητούν οι αξιωματούχοι της ΕΕ, ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Πορτογαλίας από το 2015, έγινε ο αγαπημένος μαθητής των Βρυξελλών.
Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ
Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ, το ελληνικό αριστερό κόμμα που διοικούσε τη χώρα από το 2015 έως το 2019, ήταν ο ταξικός επαναστάτης. Η κυβέρνηση υποχώρησε στις μεταρρυθμίσεις καθώς το εθνικό χρέος παρέμεινε το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη, τα επισφαλή δάνεια των τραπεζών συσσωρεύτηκαν και τα φορολογικά έσοδα περιορίστηκαν, απαιτώντας υψηλά επιτόκια που απέτρεπαν τις προσλήψεις.
Παρά την πρόοδο ωστόσο, κάθε επευφημία για την επιτυχία της Ιβηρικής Χερσονήσου θα πρέπει να μετριαστεί.
Πειθαρχία
Για παράδειγμα, η δημοσιονομική πειθαρχία της Πορτογαλίας έχει κόστος. Οι δημόσιες επενδύσεις ήταν οι χαμηλότερες στην ΕΕ το 2020 και το 2021 και το δημόσιο χρέος της χώρας —το υψηλότερο στην ευρωζώνη μετά την Ελλάδα και την Ιταλία— θέτει την ευρύτερη οικονομία σε κίνδυνο να πληγεί από υψηλότερο κόστος δανεισμού. Επιπλέον, οι μισθοί είναι χαμηλοί για τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, στέλνοντας πολλούς Πορτογάλους στο εξωτερικό για να εργαστούν.
Μη βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα
Πέρα από τα σύνορα, η κυβέρνηση της Ισπανίας, που αποτελείται από τους Σοσιαλιστές και την ακροαριστερή ομάδα Unidas Podemos (United We Can), δεν έχει προσφέρει καμία δημιουργική λύση για να διορθώσει το μη βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας και το υψηλό ποσοστό ανεργίας των νέων από το 2019. Και με μια άσχημη εκλογική αναμέτρηση στις οποίες κανένα κόμμα δεν είναι πιθανό να κερδίσει την πλειοψηφία, οι μετριοπαθείς κοιτάζουν τώρα επιφυλακτικά το Vox – ένα σχετικά νέο ακροδεξιό κόμμα, που προσελκύει ανησυχητικά ισχυρή υποστήριξη στις δημοσκοπήσεις.
Το success story της Ελλάδας
Εν τω μεταξύ, η Ελλάδα είναι απασχολημένη με το να κάνει τα καθήκοντά της για να ενταχθεί στο κλαμπ των επιτυχημένων success stories «ανατροπής» στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, του κεντροδεξιού πρωθυπουργού της Ελλάδας από το 2019, κατάφερε να «γυαλίσει» την εικόνα της στους τουρίστες και τους επενδυτές, προσελκύοντας ξένες επενδύσεις ρεκόρ πέρυσι.
Η ιταλική ανάπτυξη, ωστόσο, πιθανότατα θα συνεχίσει να απογοητεύει, καθώς η σπάνια σταθερότητα που έφερε στην πολιτική της ο πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι έχει πλέον φτάσει στο τέλος της.
Πολιτική σταθερότητα
Η πολιτική σταθερότητα έχει σημασία — και όχι μόνο για τις ιταλικές οικογένειες. Οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ ανησυχούν ότι εάν ο περιβόητος «βρόχος καταστροφής», που συνδέει τη φερεγγυότητα των τραπεζών με αυτή των χωρών υποδοχής τους, πλήξει την Ιταλία και απειλήσει να προκαλέσει κρίση χρέους, η νομισματική ένωση θα αρχίσει να φαίνεται ασταθής.
Και ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν μειώσει την έκθεσή τους στη χώρα καταγωγής τους από την κρίση δημόσιου χρέους του 2012, οι ιταλικές τράπεζες παραμένουν εξίσου εκτεθειμένες στο χρέος της κυβέρνησής τους όπως ήταν πριν από μια δεκαετία, με τη σχέση μεταξύ τραπεζών και κρατών να είναι ιδιαίτερα ισχυρή.
Πολιτική αναταραχή
Έτσι, καθώς η πολιτική αναταραχή της Ιταλίας εντείνεται και οι επενδυτές αρχίζουν να απαιτούν υψηλότερες αποδόσεις για να διατηρήσουν το ιταλικό χρέος, οι τράπεζες της χώρας αναπόφευκτα θα υποφέρουν. Ήδη εμφανίζονται σημάδια ότι οι ιταλικές τράπεζες οδεύουν προς προβλήματα: Οι αποδόσεις του μεγαλύτερου δανειστή έχουν μειωθεί κατά 24 τοις εκατό από τον Φεβρουάριο.
Και τώρα, που κατακλύζεται από τις υποτονικές επενδύσεις, τις πενιχρές μεταρρυθμίσεις και την πολιτική αστάθεια για άλλη μια φορά, η Ιταλία πρόκειται να παραμείνει ο προβληματικός μαθητής της ευρωζώνης για το άμεσο μέλλον.