«Είναι δύσκολο να τραβήξεις μία γραμμή στο παρελθόν χωρίς να το διαγράψεις»
Η αφετηρία των σπουδών της είναι η αρχιτεκτονική την οποία άνοιξε συνεχίζοντας την έρευνά της στη Scuola Politecnica di Design στο Μιλάνο γύρω από το ντιζάιν λειτουργικών μικροαντικειμένων. Στο έργο της εμφανίζονται τα προσωρινά αρχεία, οι πολιτιστικές συνήθειες και οι χειροτεχνικές τεχνικές. Αυτό το προσωπικό ενδιαφέρον την έφερε πριν από δέκα χρόνια στο Μουσείο Μπενάκη, όπου άρχισε να συνεργάζεται με τη Δέσποινα Γερουλάνου για τον επανασχεδιασμό του πωλητηρίου της οδού Πειραιώς.
Μετά το πρώτο της εγχείρημα η Κωστάντια Μάνθου πέρασε στη δημιουργική ομάδα που δίνει στα πωλητήρια του Μπενάκη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Πέρα από τον τίτλο της για δημιουργικό σχεδιασμό αντικειμένων και χώρων, αναζητά τρόπους, ανθρώπους και υλικά για να λύσει τη σύγχρονη εξίσωση για τη διατήρηση της δημιουργίας με τα χέρια.
Είσαι το σύγχρονο μάτι στο ντιζάιν για τα πωλητήρια του Μπενάκη;
Δεν είναι μόνο αυτό γιατί είμαστε μια ομάδα, δεν είμαι μόνη μου. Ο καθένας έχει την αισθητική του προφανώς και ασχολείται με τα πράγματα που τον ενδιαφέρουν ώστε να προσθέτουμε περισσότερη βαρύτητα στα πρότζεκτ μας. Επιλέγουμε όλοι μαζί τι θα έχουμε. Εγώ εμπλέκομαι στο αν κάτι πρέπει να σχεδιαστεί και να παραχθεί από εμάς, είτε αυτό είναι αντικείμενο, είτε είναι χώρος, βιτρίνα, στήσιμο. Και στο αν κάνουμε μια συνεργασία με κάποιον σχεδιαστή και θέλουμε να σχεδιάσουμε κάτι για εμάς, είτε είναι εμπνευσμένο από τις συλλογές είτε δεν είναι, πολύ πιθανό να εμπλακώ λίγο στη διαδικασία, πιο πολύ συμβουλευτικά ή να πω τη γνώμη μου. Για τα αντίγραφα που προέρχονται από τα αρχαία, τα βυζαντινά ή τα προϊστορικά δουλεύω πάντα με κάποιον που γνωρίζει τα ιστορικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των αντικειμένων.
Το δυνατό σου χαρτί είναι τα σύγχρονα αντικείμενα;
Ε, ναι, μάλλον εκεί θα πω ότι γνωρίζω καλύτερα το πεδίο. Αλλά η πρόκληση είναι στο να βγάλεις έξω τη δική σου αισθητική και να καταλάβεις τι πρέπει να κάνεις εδώ που είσαι και ποιος είναι ο πελάτης. Ποιος θέλεις να είναι ο πελάτης, τι θέλεις να μάθεις εσύ, τι θέλεις να μάθει εκείνος. Αυτό είναι το ενδιαφέρον.
Και το βλέπεις να αλλάζει χρόνο με τον χρόνο, δηλαδή δρομολογείτε αλλαγές ανάλογα με τους πελάτες σας;
Οχι, εμείς δεν αλλάζουμε για τους πελάτες. Οταν ήρθα, ήταν αμιγώς ξεκάθαρο ότι θα ήμουν υπεύθυνη για το πωλητήριο της Πειραιώς. Στη συνέχεια η ομάδα μας μοιράστηκε οριζόντια σε όλα και σήμερα δεν είναι το κάθε πωλητήριο διαφορετικό. Ωστόσο έχει αλλάξει πάρα πολύ το τι κατανοούν οι άνθρωποι οι οποίοι έρχονται σήμερα να ψωνίσουν από αυτό που πουλούσε κάποτε το πωλητήριο της Πειραιώς και τι σημασία είχε αυτό αισθητικά πριν από 20 χρόνια. Τότε μπορεί να ήταν της μόδας η επανάχρηση. Σταδιακά ξεπεράστηκε και ανανεώθηκε. Ηρθαν άλλες τεχνικές, προστέθηκαν οι 3D εκτυπώσεις, οπότε και αυτοί μαθαίνουν λίγο λίγο τις νέες μεθόδους.
Τα πωλητήρια λοιπόν προτείνουν και παρουσιάζουν δημιουργούς που δουλεύουν τις παραδοσιακές και τις νέες τεχνικές για χρηστικά αντικείμενα;
Νομίζω ότι αν εξαιρέσεις τα αντίγραφα που είναι ξεχωριστό κεφάλαιο, σε εργασία και έρευνα για το ποιος θα τα κάνει και πώς θα φτιαχτούν, η χειροτεχνία από μόνη της είναι μια ολόκληρη συζήτηση για το πώς σχετίζεται με τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και το πωλητήριο. Υπάρχει το craft, οι δημιουργοί του, είτε είναι τεχνίτης είτε ντιζάινερ. Η ερώτηση αν συνδέονται μεταξύ τους έχει απαντηθεί σε άλλες χώρες λίγο καλύτερα από ό,τι εδώ. Και το επίπεδο σπουδών στο εξωτερικό είναι πιο διαφοροποιημένο. Δηλαδή υπάρχει ο αρχιτέκτονας, ο τεχνίτης, ο ντιζάινερ. Υπάρχει ο artisan του οποίου η ποιότητα δουλειάς έφτασε σε τέτοιο υψηλό βαθμό που ξεπέρασε την αισθητική του. Οπότε το αποτέλεσμά του είναι άρτιο, ασχέτως αν σου αρέσει ή όχι. Στην ελληνική περίπτωση υπάρχουν τέτοιοι αριστοτέχνες αλλά είναι σκορπισμένοι ένας στα Γιάννινα, ένας στο Σουφλί, ένας στην Κρήτη… Ομως λίγοι ανάμεσά τους αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως artisan και γνωρίζουν τι σημαίνει αριστοτέχνης αυτή τη δεδομένη στιγμή. Οπότε, είτε δεν πιστεύουν σε αυτό που κάνουν είτε πιστεύουν πολύ περισσότερο. Αλλά αυτό είναι και το ενδιαφέρον όλης αυτής της δουλειάς.
Εχουν έλλειψη εμπιστοσύνης για το αποτέλεσμα που παράγουν;
Οχι ακριβώς. Μπορεί να γνωρίσεις, για παράδειγμα, κάποιον που κάνει αργαλειό και ξεκίνησε να τον μαθαίνει από την προγιαγιά και τη γιαγιά του. Και ενώ το αποτέλεσμα είναι συγκλονιστικό από την τεχνική του αρτιότητα, στην αισθητική του πρόσληψη εσύ ως ο τελευταίος παραλήπτης δεν μπορείς να το αναγνωρίσεις. Θεωρείς ότι είναι κάτι παλιό. Παλιό γιατί είναι προσηλωμένο στο πρότυπο σχέδιο.
Αναγνωρίζεις την αρτιότητα της χειροτεχνίας του, αλλά νοητικά δεν μπορεί να φύγει, να κάνει ένα άλμα και να έρθει στο τώρα για να επεξεργαστεί την παράδοση;
Δεν ξέρω πόσο εύκολα γίνεται αυτό. Κάνω την υπόθεση ότι στο εξωτερικό επειδή υπάρχει διαβάθμιση στους κύκλους σπουδών γίνεται εκμάθηση και διαχείριση της χειροτεχνίας. Εκεί ένας ντιζάινερ, αρχιτέκτονας ή άλλος δημιουργός μπορεί να συνεργαστεί με έναν τεχνίτη και να βγάλουν ένα αποτέλεσμα. Ενας ντιζάινερ δεν θα πάει σε έναν artisan να του ζητήσει να φτιάξει ένα αντικείμενο. Γιατί ο artisan από μόνος του κάνει όλη τη διαδικασία, δεν χρειάζεται τον σχεδιαστή. Παρ’ όλα αυτά, μέσα στα χρόνια δημιουργούνται πολλές πλατφόρμες για να γεφυρώσουν αυτό και λειτουργούν όλοι ισάξια. Αυτό λοιπόν προσπαθούμε να κάνουμε σιγά σιγά και εδώ. Επομένως στο ερώτημά σου αν γίνεται να χρησιμοποιήσεις την τεχνική του ικανότητα και να του αφαιρέσεις την προσήλωση στο παρελθόν του η απάντηση είναι ότι δεν είναι κάτι το οποίο μπορώ να κάνω εγώ. Μπορώ να λέω τη γνώμη μου που είναι τελείως υποκειμενική. Ενδιαφέρομαι για την υλικότητα της πρώτης ύλης. Βλέπω την ξυλουργική, τη μαρμαροτεχνία. Ομως σε παγκόσμια κλίμακα, όταν αντιμετωπίζεις την πολιτισμική παράδοση, είναι πολύ δύσκολο να τραβήξεις μία γραμμή στο παρελθόν χωρίς να το διαγράψεις και να πεις ότι θα πρέπει να το επαναπροσδιορίσεις. Τι σημαίνει αυτό οπτικά; Γιατί τεχνικά είσαι άρτιος και εξελίσσεσαι αν σε αυτό που κάνεις προστίθεται και η τεχνολογία. Αυτό έχει να κάνει με τις δοκιμές και το πώς μαθαίνεις από τα ατυχήματα και τα λάθη πάνω στην ύλη.
Τι είναι το #ProjectYFASMA;
Το #Project γίνεται για πέμπτη χρονιά και βασίζεται στην ιδέα του πολλαπλού. Στις προηγούμενες διοργανώσεις ήταν ένα αντικείμενο με το οποίο οι συμμετέχοντες εμπνέονταν για να δημιουργήσουν τη δική τους εκδοχή. Κάναμε πρότζεκτ κουμπαρά, πρότζεκτ πιάτο, μπάλα… Ζητάμε να το επιμεληθούν εντελώς ελεύθερα, να μας φέρουν το αποτέλεσμα, ό,τι κι αν είναι αυτό, και εμείς κάνουμε μια έκθεση. Μπορούσαν να συμμετέχουν όλοι οι συνεργάτες του μουσείου, καθώς και κάποιοι που τους καλέσαμε γιατί εκτιμάμε τη δουλειά τους. Μας διαθέτουν αφιλοκερδώς πάντα τα αντικείμενά τους. Η συμμετοχή τους δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα και τα συλλεκτικά έργα που δημιουργούνται στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας διατίθενται προς πώληση για την υποστήριξη ενός συγκεκριμένου σκοπού. Αυτή τη φορά το #Project έχει σημείο αναφοράς ένα κομμάτι βαμβακερό ύφασμα. Ενα υλικό με αισθαντικό χαρακτήρα, ικανό να αφηγηθεί ιστορίες και να συνδέσει κοινότητες. Καλλιτέχνες, σχεδιαστές και τεχνίτες από το ευρύτερο φάσμα των εφαρμοσμένων τεχνών εμπνέονται από ένα κομμάτι ύφασμα και το μεταμορφώνουν σε καλλιτεχνικό αντικείμενο. Η φετινή διοργάνωση #ProjectΥFASMA φιλοξενείται στο πωλητήριο της Πειραιώς, τον χώρο που η Δέσποινα Γερουλάνου, ενθουσιώδης πρέσβειρα κάθε μορφής τέχνης και τεχνικής στην Ελλάδα, οραματίστηκε σαν τόπο εξέλιξης και ανάδειξης νέων δημιουργών με σύγχρονη αισθητική αντίληψη. Με αγάπη και σεβασμό προς τη μνήμη της, τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν από το #ProjectYFASMA θα διατεθούν σε πρωτοβουλίες για την ανάδειξη της χειροτεχνίας στη χώρα μας. Οι εκθέσεις στο πωλητήριο έχουν γίνει εδώ και πολλά χρόνια, παρουσιάζοντας συγκεκριμένους δημιουργούς. Επίσης πολύ πριν έρθουμε εμείς η Δέσποινα Γερουλάνου είχε ξεκινήσει τις ιδέες των εκθέσεων στις βιτρίνες της Κριεζώτου, την Αναζήτηση της Υλης που αφορούσε πάντα έναν δημιουργό. Τώρα σε αυτήν την περίπτωση το #Project και η έκθεση που οργανώνουμε και τη δουλεύουμε όλοι μαζί έχουν μια θεματική και τα αντιμετωπίζουμε συμπεριληπτικά. Και θα προσπαθήσουμε να τα κρατήσουμε ανοιχτά προς όλους.