ქართველი გიდების დილემა
რუსეთ-საქართველოს შორის აღდგენილი პირდაპირი ფრენები და უვიზო რეჟიმის ამოქმედება, ქართველ, განსაკუთრებით რუსულენოვან გიდებს ახალ თავსატეხს უჩენს. რა მოხდება ახლა, როცა რუსეთის მოქალაქეების საქართველოში გადმოსახლების შემდეგ ისედაც გაიზარდა კონკურენცია და შემცირდა სამუშაო?
გიდების დახურულ ჯგუფებში მთავარი თემა ახლა შემუშავების პროცესში მყოფი კანონპროექტია ტურიზმის შესახებ. ამ კანონმა უნდა განსაზღვროს გიდების საქმიანობა.
პარალულურად ახალ, უცხოენოვან გიდებზე მსჯელობენ - როგორ ჰყვებიან ისინი თბილისის, საქართველოს ისტორიას: ვინ ამბობს, რომ „ქართლის დედა“ თამარ მეფეა, ვინ ერიდება სიტყვა „ოკუპაციას“ და კარგავენ თუ არა სამუშაოს ქართველი გიდები?
გიორგი დარციმელია სერტიფიცირებული გიდების ასოციაციის გამგეობის წევრია, რომელიც ამბობს, რომ თუ აქამდე ფიქრობდნენ, რომ ვითარებას ბაზარი დაარეგულირებდა, ახლა მკაფიოდ გამოჩნდა, რომ სფეროს „რაღაც დონის რეგულაცია“ სჭირდება.
ტურიზმის შესახებ კანონპროექტის განხილვაში გიდებიც ჩაერთნენ. ამ კანონმა, სხვადასხვა ტურისტული საქმიანობის რეგულირების გარდა, უნდა განსაზღვროს გიდების რეგისტრაციის და მათი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების საკითხებიც. ჯერჯერობით, საბოლოო შეთანხმება არ არსებობს, მათ შორის, არც გიდის განსაზღვრებაზე.
დღეს ასეა: ხართ გიდი, გყავთ კლიენტი, რომელიც მომსახურებაში გიხდით, თქვენ იღებთ ფულს და აქ ყველაფერი სრულდება. არავინ გაკონტროლებთ, რას და როგორ მოუთხრობთ ტურისტს, ლეგენდებს მოუყვებით, ქუჩაში გაგონილ ისტორიას თუ ნამდვილ ამბებს, რა ფასიან მომსახურებას სთავაზობთ.
„თუ ადგილობრივი გიდების დაცვაზე ვლაპარაკობთ, ეს ალბათ ე.წ. სამუშაო ნებართვის (work permit) შემოღებით უნდა მოხდეს და ეს სახელმწიფოს გასაკეთებელი საქმეა. რაც შეეხება ტურების საინფორმაციო მხარეს (მაგალითად, თუ ვინმე ვახტანგ გორგასალზე იტყვის, რომ ის დავით აღმაშენებელია ან ქართლის დედას თამარ მეფედ მონათლავს), ეს როგორ უნდა გაკონტროლდეს, ამაზე მე პასუხი არ მაქვს. ესეც კითხვაა, როგორია სახელმწიფოს პოლიტიკა ამ თვალსაზრისით“.
გიორგი დარციმელია მკაცრი რეგულაციების შემოღებას, რომლებიც ადგილობრივ გიდებს საქმეს კიდევ უფრო გაურთულებს, არ ემხრობა. გამოსავალი, მისი აზრით, შესაძლოა იყოს უფრო „რბილი რეგულირების მექანიზმები“ და, რაც მთავარია, მომხმარებელს დაუტოვონ არჩევის საშუალება - სერტიფიცირებულ და არასერტიფიცირებულ გიდს შორის.
ის გვიხსნის, რომ დღეს გიდების საქმიანობას მხოლოდ ასოციაციები არეგულირებენ. საქართველოში არსებობს გიდების რამდენიმე ასოციაცია, რომლის წევრებიც მის წესებს ემორჩილებიან. საქართველოში მომუშავე ყველა გიდი ასეთი ასოციაციის წევრი არც არის.
სახელმწიფოს არც სტატისტიკა აქვს - ის ვერ აღრიცხავს, მაგალითად, რამდენი თვითდასაქმებული გიდია ქვეყანაში. გიდად რეგისტრაციის ვალდებულება არ არსებობს.
რთულია იმის გაკონტროლებაც, თუ რამდენი ახალი გიდი შეუერთდა სფეროს და მათ შორის, რამდენია, მაგალითად, ომის შემდგომ რუსეთიდან ჩამოსული.
თვითდასაქმებულ გიდებს არც ინდმეწარმედ დარეგისტრირებას სთხოვს ვინმე. შესაბამისად, ისინი არც გადასახადებს იხდიან.
გიორგი დარციმელიას ჩვენ ასევე ვკითხეთ, უწევენ თუ არა, მისი აზრით, ქართველ გიდებს მნიშვნელოვან კონკურენციას ზოგადად უცხოენოვანი (მაგალითად, ირანელი, არაბი, სომეხი და ა.შ.) და მათ შორის, რუსეთიდან, ბოლო დროს ჩამოსული გიდები.
„თუ საკითხი ასე დგას - გვიქმნიან თუ არა ისინი ჩვენ პრობლემას შემოსავლის კუთხით და გვართმევენ თუ არა კლიენტს, მე ვთვლი, რომ არა. თუ ის ცხვირწინ არ მაცლის კლიენტს და საშინელ იდეოლოგიურ ომს არ მართავს, რატომ უნდა ვიყო მისი წინააღმდეგი? ისიც მითქვამს კოლეგებისთვის, რომ თუ ჩამოსული გიდი რაღაცას ჩემზე უკეთ აკეთებს, რატომ არ შეიძლება, რომ ჩვენ მისგან ვისწავლოთ? ამაში პრობლემას ვერ ვხედავ. მაგრამ თუ ეს გიდი საქართველოზე თხრობისას ყვება, რომ აფხაზეთი და სამაჩაბლო არ არის მისი ნაწილი, შესაბამის რუკებს ან სხვა მსგავსი შინაარსის მასალას ავრცელებს და ა.შ., ეს უკვე ქვეყნის უსაფრთხოებას ეხება, სახელმწიფომ უნდა მიხედოს ამას და არა გიდებმა“, - გვითხრა გიორგი დარციმელიამ, რომლის აზრით, ყველამ, ვისაც ამ საქმიდან აქვს შემოსავალი, კერძო პირი იქნება ის თუ კომპანია, გადასახადი უნდა გადაიხადოს.
„რეგისტრაციის პირობა, შესაძლოა, სახელმწიფო ენის ცოდნა გახდეს“
გიდების რეგისტრაცია და სახელმწიფო ენის ცოდნა, როგორც პირობა, მიაჩნია გამოსავლად სერტიფიცირებული გიდების ასოციაციის თავმჯდომარეს, ელზა ბებიას.
სერტიფიცირებული იქნება გიდი თუ არა და გახდება თუ არა რომელიმე ასოციაციის წევრი, ეს მისი არჩევანი უნდა იყოს, მაგრამ თუ ადამიანს გიდობა სურს, ის ოფიციალურად უნდა დარეგისტრირდეს.
ელზა ბებია გვეუბნება, რომ რეგისტრაციის პირობები ჯერ გაწერილი არ არის, თუმცა, მისი აზრით, ერთ-ერთი პირობა გიდად რეგისტრაციისათვის ქართული ენის ცოდნა უნდა გახდეს. ეს - უცხოურ კოპანიებსაც დააკისრებდა ადგილობრივი გიდის აყვანის ვალდებულებას.
„იმ დღეს, მცხეთის ჯვართან იდგა უცხოურნომრიანი ავტობუსების კოლონა. ყველა ჯგუფს ახლდა თავიანთი ქვეყნიდან გამოყოლილი უცხოელი გიდი. მე არ ვიცი, რას ჰყვებოდა ეს გიდი საქართველოზე და ცხადია, კითხვები ჩვენც გვაქვს. მართლა არ ვიცით, რას ჰყვებიან უცხოელი გიდები. ვიკიპედიაში ამოკითხული ამბებით ტურის ჩატარება არ შეიძლება. არ შეიძლება მხოლოდ ხაჭაპურის ქვეყნად ჩამოვყალიბდეთ ამ მონათხრობებით და ამაზე, ცხადია, გული შეგვტკივა“.
ელზა ბებიამ ისიც შენიშნა, რომ გიდების საზოგადოებაში ამ საკითხებზე მსჯელობა უკვე რამდენიმე წელია მიდის, თუმცა, განსაკუთრებით ბოლო წელს გააქტიურდა.
„ამ დღეებში კი, რაც რუსეთიდან პირდაპირი ფრენების აღდგენის საკითხი გავრცელდა, ჯგუფებში წერენ, რომ ჩამოსული გიდების რიცხვიც გაიზრდება...მოკლედ, ჩვენ, ცხადია, არ ვამბობთ იმას, რომ უცხოელი გიდებისთვის საქმიანობა აიკრძალოს, მაგრამ ამ სფეროს მოწესრიგება გარდაუვალია“.
„როცა ოკუპაცია ვახსენე, შემეკამათნენ“
ეკა შპეტიშვილი ტურებს ინგლისურ ენაზე ატარებს, თუმცა მის ჯგუფში დროდადრო რუსებიც ეწერებიან. ეკა ამბობს, რომ ყოველთვის ჰყვება კონტექსტზე, რა პოლიტიკური ვითარებაა ქვეყანაში და, რომ საქართველო ოკუპირებულია რუსეთის მიერ და იხსენებს, რომ ჰქონია არაერთი შემთხვევა, როცა ტურის მონაწილე რუსები შეპასუხებიან და უთქვამთ, რომ ეს არ არის სიმართლე.
„ტიპიური კრემლისტური ტექსტები აქვთ ხოლმე და კამათს იწყებენ. მე არ დავსწრებივარ ომის მერე ჩამოსული რუსების მოწყობილ ტურებს, მაგრამ ეს მაგალითიც მაფიქრებინებს, რომ სულ სხვა ინტერპრეტაციით ყვებიან აქაურ ამბებს, რაც ქვეყნის იმიჯსაც აზარალებს. მტერი ქვეყნიდან მოდიხარ, იწყებ საქმიანობას, არავის გაკონტროლებს... ცხადია, ეს აშფოთებთ იმ გიდებს, ვისაც ბევრი შრომა და ეტაპების გავლა უწევთ ამ საქმის დასაწყებად. უცებ კი ვიღაცამ ძალიან მარტივად შეიძლება იგივე წამოიწყოს და კლიენტები წაიყვანოს. ნებისმიერ განვითარებულ ქვეყანაში არსებობს რაღაც სტანდარტი - მაგალითად ის, რომ გიდმა უნდა იცოდეს სახელმწიფო ენა, ჩააბაროს გამოცდები და მხოლოდ ამის მერე მიიღოს გიდობის უფლება, რატომ არ შეიძლება აქაც იყოს ასე?“, - გვითხრა ეკა შპეტიშვილმა.
„ვფიქრობ, ხომ არ წავიდე ტურიზმიდან“
ლიკა ტაგანაშვილი წლებია რუსულენოვანი ტურისტების გიდია. ის არ არის რომელიმე ასოციაციის წევრი. გვიყვება, რომ მამის, თბილისში ერთ-ერთი პირველი ექსკურსიამძღოლის გზას ათი წლის წინ გაჰყვა.
2019 წლამდე ის მხოლოდ რუს ტურისტებს ემსახურებოდა. შემდეგ უკრაინელებს, ყაზახებს, ბელარუსებს. ამ წლების განმავლობაში, საქმე არასოდეს გამოლევია და არც განცდა ჰქონია, რომ ერთ დღეს სამუშაო აღარ ექნებოდა.
„მაშინაც კი, როცა რუსეთთან ფრენები აღარ იყო“.
მაგრამ ბოლო თვეა, პირველად დაფიქრდა ტურიზმის სფეროდან წასვლაზე, რადგან, მისი თქმით, სამუშაომ საგრძნობლად იკლო.
ლიკა გვიყვება, რომ მაისის თვე ყოველთვის დატვირთული იყო და მასთან მომუშავე სხვა გიდებს წინასწარ უთანხმებდა, რომ სხვა საქმე არ აეღოთ.
„მოვიდა მაისი, მაგრამ ხალხი არ გვყავს. არადა, ვხედავ, რომ ტურისტები არიან, ხალხი არის, მაგრამ იმდენად ბევრი გიდი და ტურისტული ფირმა გამოჩნდა, რომ სამუშაო არ გვყოფნის - კონკურენცია გაზრდილია“.
გიდების დარეგისტრირების წესის შემოღებას ლიკაც ემხრობა. თუმცა გვიზიარებს სხვა რუსულენოვანი გიდების შიშსაც, რომლებმაც არ იციან ქართული ენა და რომელთა ვალდებულებაც, შესაძლოა, სწორედ ენის ცოდნა გახდეს:
„ამბობენ, გიდობის უფლება რომ გქონდეს, სახელმწიფო ენას უნდა ფლობდე ან მოქალაქე უნდა იყო... ჯერ ეს გადაწყვეტილი არ არის, მაგრამ ვიცი, რომ ამაზე ძალიან ღელავენ ის რუსულენოვანი გიდები, ვინც საქართველოში დაბადებულ-გაზრდილები არიან, ან აქ უკვე 10-15 წელია ცხოვრობენ და ამ პროფესიით მუშაობენ“.
სხვა დაბრკოლებებზე საუბრისას, ლიკამ ისიც გვიამბო, როგორ აღარ შეუშვეს სამთავროს დედათა მონასტერში და არ მისცეს ტურის ჩატარების უფლება, რადგან, მონაზვნების თქმით, „ბოლო დროს, ტაძარში ბევრი გიდი ატარებს ტურს, რომლის დროსაც ტურისტებს არასწორ ინფორმაციას აწვდიანო“.
მოგბეზრდათ მოსაწყენი გიდები? ჩვენთან მოდით
სოციალურ ქსელებში, განსაკუთრებით ტელეგრამსა და ინსტაგრამზე, დღეს ათობით ჯგუფსა და გვერდს ნახავთ, სადაც ტურისტული ფირმები თუ კერძო გიდები მსურველებს სთავაზობენ რუსულენოვან ტურებს თბილისის და მთელი საქართველოს მასშტაბით.
შეთავაზებებს ახლავს დრონით გადაღებულიო ვიდეოკადრები, პანორამული ფოტოები და ა.შ. „ძველი თბილისი ახალი თვალით“, „პაემანი თბილისთან“, „თბილისის დაფარული საგანძური“ - ამ და სხვა სახელწოდებით უამრავ ტურს იპოვით.
ზოგიერთ გიდს აღწერაში ხაზგასმით უწერია, რომ ის საქართველოში დაბადებული და გაზრდილია, ზოგი წერს, რომ ათი წლის წინ ჩამოვიდა საქართველოში საცხოვრებლად და მას შემდეგ ეწევა ამ საქმიანობას. ზოგი კი ამ დეტალებს არ აზუსტებს, თუმცა მათი გვერდებიდან ჩანს, რომ ისინი 2022 წლის შემდეგ აქტიურობენ.
ჩვენ რამდენიმე მათგანს მივწერეთ. ყველასგან პასუხი არ დაგვიბრუნდა, თუმცა, ერთ-ერთი ინსტაგრამგვერდიდან, მაგალითად, მოგვწერეს, რომ ისინი გიდები კი არ არიან, არამედ ახალგაზრდების ჯგუფია და შეიკრიბნენ იმ მიზნით, რომ მსურველს „აჩვენონ ის და ისეთი საქართველო, როგორიც მათ დაინახეს“.
ინსტაგრამის კიდევ ერთ მსგავს გვერდზე კი საკუთარ ტურს რეკლამის ასეთი ტექსტით ყიდიან: „თუ მოგბეზრდათ მოსაწყენი გიდები, ჩაეწერეთ არაბანალურ ექსკურსიაზე ჩვენთან“.
ეს გვერდი ტურისტებს სთავაზობს ლიტერატურულ ტურს და გიდს, რომელიც ტრეტიაკოვის გალერეის უშტატო გიდად მუშაოდა.