«Атам чыгарган ырды ырчы Гүлзат Байзакова ырдап жүрөт» 14.01.14
Асел Самакова: Бир кезде Манасыбыз кытайлык кыргыздардын атынан Кытай мамлекетине катталып калганын угуп бүтүндөй журттун...
Сообщение «Атам чыгарган ырды ырчы Гүлзат Байзакова ырдап жүрөт» 14.01.14 появились сначала на Кыргыз гезиттер архиви.
Асел Самакова:
Бир кезде Манасыбыз кытайлык кыргыздардын атынан Кытай мамлекетине катталып калганын угуп бүтүндөй журттун ичи ачышкан эле. Учурда ал кайгыбызды кубанычка алмаштырган Карганбек Садыкович көпчүлүктүн көңүл чордонунда. «Манас» эпосубуздун үчилтигин Юнесконун материалдык эмес маданий мурасына каттатып, кыргыз элине ат көтөргүс салым кошкон депутат мырза жеке жашоосунда кандай ата жана кандай инсан экенин кызы Асел Карганбекованын берген маегинен баамдасаңыз болот.
— Асел, Карганбек мырзанын канчанчы кызысың?
— Атам менен апамдын беш баласы бар. Үч байкемден кийинки көпкө чейин «кыздуу болсок» деп тилек кылып жүрүшкөндө төртүнчү перзенти мен төрөлүпмүн. Кийин апам мени жалгыз кыз болбосун деп сиңдилүү кылган. Ошентип, азыр беш бир тууганбыз. Байкелеримдин алды 29 жашта, үй-бүлөлүү, Бишкекте турат. Атамдын жолун улантып жеке иштер менен алектенет. Андан кийинки эки байкем азырынча үй-бүлө куруша элек. Алар да жеке иштери менен алектенишүүдө. Андан кийин мен Орус-Славян университетинин бокалавр бөлүмүн саясат таануу факультетин кызыл диплом менен аяктап, ошол эле университеттин магистратурасында юридикалык бөлүмдө билим алып жатам. Сиңдим болсо мектепте окуйт.
— Карганбек мырза үйдө кандай ата?
— Атам жумушунда элдин адамы болуп көп иштерди жасап келсе, үйдө апама сүйүктүү, жакшы жар, бизге камкор ата. Мен «менин атамдай ата эч жерде жок болсо керек» деп ойлойм. Себеби, дайыма бизге жакшы шарттарды түзүп, жакшы тарбия берип келет. Өзү аябай боорукер, жоопкерчиликтүү, колу ачык, анан шайыр, көңүлү абдан жумшак. Үйүбүздөн күнүгө конок үзүлбөйт. Бул атамдын депутат экендигинин эмес, биздин үйдүн меймандостугунун белгиси. Айылдан алыскы туугандарыбыз же тааныштарыбыз шаарга келсе да биздикине кайрылышат. Кээде жардам сурап кайрылган адамдарды да сырттан кетирүү деген болбойт. Тескерисинче, болгон тамагыбызды жайып коноктоп анан узатабыз. Атамдын үй кожоюну катары талабы ушундай. Анан калса башкалардай үй кызматкерлерди же ашпозчуларды жалдабайбыз. Бул акчанын жоктугунан эмес, тескерисинче, келечектеги аялзатына тиешелүү иштерди өзүбүз жасап үйрөнүү үчүн сиңдим экөөбүзгө ата-энем жактан берилген тарбия. Үйдөгү тамак жасоо, кир жуу, үй тазалоо деген иштердин баарын апам, мен жана сиңдим үчөөбүз жасайбыз. Атам бизге «сабагыңарды жакшы окуп, эл арасында жөнөкөй болгула» деген сөзүн айтат. Эркек балдарына абдан катуу талап менен тарбия берген. Кыз балдарын болсо катуу тилдеп урушпайт. Тескерисинче, кыз бала болгонубуз үчүнбү сиңдим экөөбүздү байкелериме караганда көбүрөөк эркелетет. Биз болсо таптакыр эркелеп чектен ашып кетпейбиз. Эгер бир аз каталык кетирсек бардык эне-аталардай эле сөз менен айтып түшүндүрүшөт. Атам дайыма «балдарымдын тарбиясы жаман деп эч бир жерден уга элекмин» деп сыймыктанып келет. Биз да ата-энебизди уятка калтырбаганга аракет кылып жакшы окуп, жакшы иштеп, бардык нерсеге аракет кылып жатабыз.
— Үйдө ата катары балдарына кандай принципти колдонот?
— Атам эркек балдарынан бизнес чөйрөсүндө болобу же үйдө болобу катуу тартипти талап кылат. Бизге билим алууга бардык шарттарды түзүп берген үчүн сабакты абдан жакшы окушубузду талап этет. Үйдө атам менен бирге отурганда капысынан химиядан, физикадан же алгебра сыяктуу өтө татаал сабактардан суроо берип биздин кандай окуп жаткандыгыбызды бат эле текшерип коёт. Мен мектепти жана университетти кызыл менен бүтсөм да кээ бир суроолоруна жооп бере албай калам. Мындай учурда «жакшы окугула» деп бир аз урушуп коёт. Өзүм атамдын алдында бир аз ыңгайсыз болгонум менен баары бир сыймыктанам. Себеби, атам көптү билген, акылы тунук инсан.
— Атаң менен апаң таанышып калган күндөрүн айтып калышабы?
— Атам кээде апам менен тамашалашып ойноп калат. Мындай шаңдуу мүнөттөрдө биздин үй-бүлөнүн бактысы үчүн Кудайга ыраазы болом. Ал эми атам менен апам кантип таанышып калгандыгы туурасында атайын отуруп айтып беришкен эмес. Бирок, бир аз угуп калганым бар. Атам Нарындан болот. Ошол жактан мектепте окуп жүргөн кезинде апам менен 1-2 жыл бирге окуган экен. Атам ошол кезде эле апамды жакшы көрсө керек. Кийин апам шаарга кеткен экен. Кызыгы, экөө Политехникалык университетке бирге тапшырышып, курстташ болуп калышыптыр. Бир кезде классташ болушса, кийин бир университетте билим алышып анан үйлөнүп калышкан экен.
— Атаңдын депутат экенин билген мугалимдер кандай мамиле кылышат? Дейин дегеним, атаңдын артынан өз иштериңди бүтүрүп көрдүң беле?
— Атамдын арты менен, атамдын атын колдонуп эч качан иш бүтүрүп көргөн эмесмин. Тескерисинче, «депутаттын кызы экен» дедиртким келбейт. Мен мектепте окуп жүргөндө эч ким атамдын Жогорку Кеңеште иштээрин билишкен эмес. Качан 11-классты аяктап жатканда билип алышып таң калышкан. Университетте окуп жүргөн кезде да эч кимге айткан эмесмин. Анда дагы беш жылдыкты бүтүрүп жаткан учурда билип калышты. Университтеттеги студенттер, кээде окуткан мугалимдерибиз деле сабактарында «депутаттар туура эмес иш кылышат. Депутаттар жаман» деп болушунча депутаттарды жамандап же каралап аларды сындай беришчү. Албетте, алардын арасында эч качан атамдын ысымы айтылган эмес, бирок, жалпы депутаттардын ишин сынга алышчу. Алар жаман деп жатканда «ошол депутаттардын арасынан менин атам жакшы» демек белем. Мен унчукчу эмесмин. Негизинен ар бир адам өз оюн айтканга укуктуу. Аларды да туура түшүнсө болот. Канчалык экономикабыз төмөндөп, элдин жашоосу начарлаган сайын бийликти жаман көрө башташат эмеспи. А бирок, кийин атамдын депутат экенин билишкен соң «биз бардык депутаттар жөнүндө сөз кылып жатканда депутаттын кызы экениңди неге айткан жок элең. Анан калса депутаттын кызы болуп туруп аябай жөнөкөйсүң, ушунча болуп бой көтөргөнүңдү көргөн жокбуз» деп таң калышкан.
— Карганбек мырза жазган ырларды кыргыз эстрадасынын ырчылары ырдашат экен. Мунун канчалык чындыгы бар?
— Атамдын ыр чыгараары чын. «Баатыр энелер» боюнча демилгени атам көтөрүп чыгып ал боюнча мыйзам кабыл алынбады беле. Ошол учурда энелерге арнап атам ыр жазыптыр. Ошол ырын азыркы кезде ырчы Гүлзат Байзакова эже аткарып жүрөт. Мындай талант биздин чоң аталарыбыздан келсе керек. Себеби, чоң атабыз комуз черткен таланттуу адам болуптур.
— Сулуулар сынагына катышып жүргөнүңдөн кабарыбыз бар эле. Кыргыздын желегин кайсы мамлекеттерде желбиреттиң?
— Мода чөйрөсүнө он беш жашымдан баштап аралашып жүрдүм. Бир күнү мода агенствосунун директору чакырып калды. Барсам «Кытайдагы дүйнөлүк сулуулардын сынагына катышпайсыңбы?» деп сунушады. Чынында, мен бул сунуштун жоопкерчилигинен анан ал жактагы атаандаштыктын ар кандай тоскоолдуктарынан корктум. Себеби, бул сынактын бюджети да чоң жана дүйнө боюнча төртүнчү орунда турган кароо-сынак болчу. Убактысы да жакындап калыптыр. Эки жумада баарына даярданышым керек экен. Акыры катышып көрүүнү туура көрүп, кийимдеримди жана башка көп керектүү нерселерди эч кимге айтпастан даярдай баштадым. Бардык даярдык бүткөндөн кийин атам менен апама сынакка бараарымды айтып уруксат сурадым. Башка аталар уруксат бермек эмес болуш керек. Себеби, өзүңүздөр билгендей мындай масштабдуу сынакта тирешүүлөр менен ар кандай жагымсыз кырдаалдар болушу мүмкүн эле. Бирок, менин атам тескерисинче «барсаң барып катышып кел» деп жол киремди төлөп берди. Жалпы 65 мамлекеттен катышкан сулуулардан тандалып алынган 20 сулуунун ичинде мен да болдум. Кийин апам интернеттен көрүп алып «бизге айтып жакшы эле даярданып барсаң болмок экен» деди. Бирок, ар кандай адамдар бар эмеспи. «Депутаттын кызы да, атасы акчасын төлөп катыштырды» деген терс пикирлерди айтып жатышты. Мен аларды мындай ийгиликке жете албагандар деп гана кабыл алдым.
— Юнеского Манастын үчилтигин каттатууда бардык чыгымды өз чөнтөгүнөн төлөдү деп айтылып жатат. Бул чынбы?
— Атам эл үчүн күйгөн инсан. Тапкан кирешемдин он беш пайызын жараткандын ыраазычылыгы үчүн кедей-кембагалдарга же жардамга муктаж үй-бүлөлөргө берип турушум керек деп дайыма айтып турат. Ошол себептен өтө катуу ооруга чалдыккан 2000ден ашык ден соолугу начар адамдарды ооруканага жаткырып, дарылатты. Алардын көбү буттарындагы оорулардан улам баса алышчу эмес экен. Оор операциядан соң бутунан туруп басып кетишкен. Көптөгөн жетишпеген үй-бүлөлөрдүн жогоркуу окуу жайдагы окуган балдарынын контрактарын төлөп окуткан. Бирок, ошол жардам берген адамдардын азыр кайда экенин деле өзү так билбейт. Эң негизгиси «окуган окуусунун ийгилигин көрүп, үй-бүлөсүн багып, жакшы жашашса болду» деп калат. Ал эми Манасты кыргыз элине каттатуу үчүн 180 мамлекетке барып, эпос кыргыздыкы экенин, анда кыргыз жөнүндө сөз болгонун айтып, дипломатиялык түшүндүрүү иштерин жүргүзүп келген. Парижде 500 кишиге жылкы союп кыргыз даамдары менен аларга тамак берген. Себеби, келечектин жакынкы жылдарында кыргыз даамынан тартып боз үйүбүздү, улуттук оюндарыбызды, деги эле кыргыздын көптөгөн улуттук мурастарын Юнеского каттатууга шарт түзүүдө. Ошондуктан, атам кыргыз үчүн кыла турган албан иштеринин алдыңкысы үчүн каражатын аяган жок деп билдире алам.
— Юнеского «Манас» эпосунун катталганын угуп Карганбек мырза көзүнө жаш алганын аны менен бирге барган жаш манасчы кичинекей Үмөт өз интервьюсунда ачыктады. Жашоодо атаң жашыкпы? Кайсы мүнөзүң атаңа окшош?
— Ооба, чынында атам сүйүнүп көз жаш алганчалык эле болду. Себеби, канча жыл жүгүргөн эмгегинин акыбети кайтты. Атама өзүмдүн эмгекчил, жоопкерчиликтүү, боорукер, жөнөкөй жана бардык ийгиликке аракеттенип бир орунга тура албаган жактарымды окшоштурам. Өзүм апама караганда атама көбүрөөк жакынмын. Кандай гана учур болбосун эң биринчи атама келип айтам. Атам апамдай катуу эмес. Дайыма туура түшүнүү менен жооп берет. Мен атамдын ушул сапатын айрыкча сыйлайм.
Жаз-Айым Айдекова
Сообщение «Атам чыгарган ырды ырчы Гүлзат Байзакова ырдап жүрөт» 14.01.14 появились сначала на Кыргыз гезиттер архиви.