Дар назди қонун ҳама баробаранд? Бархе мегӯянд, "оре", бархе дигар мегӯянд: "не"
Мақомоти Тоҷикистон дар нишасте бахшида ба 25-умин солгарди қабули Конститутсияи Тоҷикистон дар Душанбе аз волоияти қонун ва баробарии ҳама дар назди қонуни асосӣ сухан гуфтанд. Онҳо зикр карданд, ки кишвар дар таъмини иҷрои қонунҳо ба пешрафтҳои муҳиме даст ёфтааст. Ин дар ҳолест, ки шикояти шаҳрвандон аз беқонуниҳои марбут ба замин, манзил, хадамоти иҷтимоӣ, озодиҳои сиёсӣ ва динӣ, шеваи сарбозгирӣ, адолати судӣ ва ғайра расонаӣ мешаванд ва шикояткунандагон ба хулосаи онки "ҳама дар назди қонун баробаранд" бовар надоранд.
"Матни Қонуни асосии Тоҷикистон хуб аст. Дар он ҷо ба демократия, ҳуқуқи мардум, озодии баёну виҷдон ва баробарии иҷтимоӣ арҷ гузошта шудааст. Дар амал ин озодиҳо аз тарафи афроди алоҳида маҳдуд шуда, нобаробарӣ солҳои ахир ба авҷи худ расидааст", -- гуфт як мусоҳиби мо рӯзи 3-юми ноябр.
Мақомот мегӯянд, иҷрои қонунҳо ва бахусус Конститутсия зери назорати ҷиддӣ аст ва набояд ҳолатҳои ҷудогона ҳамчун мушкили ҳамаи мардум ваё корношоямии қонун маънидод шавад. Давлат Раҷабзода, як масъули Вазорати адлияи Тоҷикистон, гуфт, "дар Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд арзиши олӣ эътироф шудааст ва таъмини иҷрои онро ба зиммаи шахсони мансабдор ва мақомоти давлатӣ гузоштаанд."
Акрам Абдураҳмонов, сокини шаҳри Душанбе, чанд дафъа ба идораҳои давлатӣ корафтода шудааст. Вай мегӯяд, дар қонун Тоҷикистонро давлати иҷтимоӣ навиштаанд, аммо "дар асл на дар бемористон бе пул табобат гирифта мешавад ва на таҳсили ройгон ба ҳама дастрас аст".
Вай қазияи аз шаҳвар талоқ гирифтани духтарашро ҳам мисол овард ва гуфт, то ба ҳол натавонистааст барои ду наберааш бар асоси қонун аз домод алимент ситонад. "Барои таҳияи санади набераҳоям, ки бояд аз падарашон алимент гиранд, чанд моҳ боз медавам. Барои ин кор бояд шинос дошта бошӣ. Дар ҳоле ки ҳамааш дар доираи қонун бояд зуд ҳал шавад. Бе пул ва бе шинос ҳеч мушкилро ҳал карда наметавонед", -- шиква кард ӯ.
Шаҳрванди дигар Мирзосан Самадов дар чандин нома ба Радиои Озодӣ аз он шикоят мекунад, ки ҳуқуқаш поймол мешавад ва аризаҳояш ба мақомоти интизомӣ, ҳатто дастгоҳи раёсат ҷумҳурӣ беҷавоб монда, баръакс зидди худи ӯ парвандаҳои ҷиноӣ боз мешаванд. Вай аз набудани "волоияти қонун" шиква дорад, вале мухолифонаш мегӯянд, печидагии қазияаш намегузорад, ба он расидагии дурусту комил сурат гирад.
Баъзе аз ҳамсуҳбатони мо дар ниҳодҳои расмӣ гуфтанд, ҳолатҳои алоҳидаи риоя нашудани қонун мушоҳида мешавад ва онҳо омилонашро ҷазо додаанд. Аммо зоҳиран гап дар бораи шикояти як ё ду нафар аз миёни беш аз 9 миллион аҳолии Тоҷикистон нест. Ҳар рӯз дастикам то даҳ нафар ба Радиои Озодӣ низ занг зада, дар бораи дастрасӣ надоштан ба обу замин, хона ва нагирифтани ёрӣ аз давлат барои камбизоатӣ ва бетаваҷҷуҳӣ нисбат ба сарнавишти маъюбону пирон, набуди ҷойи кор ва ғайра шикоят мекунанд.
Ҳуқуқшиносон мегӯянд, татбиқ нашудани чанд банди муҳими Қонуни асосӣ, аз ҷумла тақсими шохаҳои қудрат, мустақилии додгоҳҳо ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон ҳуҷҷати асосии кишварро дар чашми мардум "камаҳамият кардааст". Баръакси ин, мақомоти Тоҷикистон ба қонунсолорӣ ва пураҳамият будани қонунҳо дар кишвар таъкид мекунанд. Дилшод Асрорӣ, сардори шуъбаи қонунгузорӣ дар Вазорати адлияи Тоҷикистон ба Радиои Озодӣ гуфт, "барои мисол, ҳокимияти судӣ дар кишвар пурра мустақил аст ва ҳамчун як шохаи ҳокимияти давлатӣ дар баробари мақомоти иҷроия ва қонунгузор дуруст амал мекунад". Аммо ҳоло дар дасти Радиои Озодӣ даҳҳо шикоятнома мавҷуд аст, ки муаллифони онҳо аз ҳалномаҳои судӣ норозӣ буда, онҳоро "ғайриқонунӣ" унвон мекунанд.
Як ҳамсуҳбати мо, ки нахост номаш зикр шавад, гуфт, аз гуфтану навиштан то амал фосила зиёд аст ва ҳар касе корафтода нашудааст, шояд ин вазъиятро тасаввур карда натавонад. Ӯ пурсид, "чаро соҳибкор барои гирифтани як санад пушти дари мақомот моҳҳо навбат пояд? Дар ҳоле ки он ҳам бе додани пул ҳал намешавад. Ба ин чӣ метавон гуфт?"
Садриддин Саидов, раиси Иттифоқи адвокатҳои вилояти Суғд мегӯяд, иҷро нашудани баъзе аз бандҳои қонун бештар аз худи шаҳрвандон вобаста аст. Ӯ гуфт, афроде ки ҳаққашон поймол шудааст, камтарин талошро барои дифоъ аз худ намекунанд. "Вақте бо Шумо ҳодисае рух дод, онро расонаӣ кардед ва ё ба мақомот расондед, он вақт баррасӣ мекунанд. Вале вақте хомӯш истодед, каси дигар ба ҷойи Шумо коре намекунад", -- гуфт ӯ.
Чанде аз таҳлилгарон ҳам гуфтанд, агар иддае аз ниҳодҳои давлатӣ ва афроди соҳибнуфузу соҳибробита дар бархе ҳолат қасдан зургӯӣ мекунанд ва қонуннописандӣ, "дар бештари ҳолат ноогоҳии сокинон иҷозат медиҳад, ки қонун волоият пайдо накунад".
Аз тарафи дигар, ба назари Ёқуби Саид, хабарнигори тоҷик, волоияти қонун ё қонунсолорӣ дар Тоҷикистон устувор нест ва ҷойи онро дар ҷомеа фасод танг кардааст. Ӯ мегуяд, «дар додгоҳ ғолибан ҷонибе пирӯз мешавад, ки нуфуз, робита ё маблағ дорад. Дар зеҳни шаҳрвандон чунин ақида ҷо шудааст, ки давлат, намояндагони давлат ҳамеша ҳақ ба ҷонибанд, қонун ҳамеша дар тарафи онҳост.” Нуктае, ки мақомоти расмӣ бо он розӣ нестанд ва мегӯянд, дар назди қонун ҳама баробаранд.
Вале хабарнигори тоҷик мегӯяд, “камбағал “облава” мешавад, ҷаримаи ҳангуфт месупорад, иҷборан пораҳои миёнкишан медиҳад, ба муҳлатҳои тӯлонӣ зиндонӣ мешавад, тиҷораташ ғасб ё ғайритабиӣ муфлис мешавад, иҷозаи озодии баёнро надорад, ришу рӯймолаш мамнуъ аст ва ғайраву ҳоказо. Дар ҳоле ки қонун иҷозаи баробари зиндагиро ба ҳамаи шаҳрвандон дода, ба таври назариявӣ, имкони баробари ҳаётро фароҳам овардааст, аммо иддае аз шаҳрвандон аз бақия бартарӣ доранд ва аз қонун волотар ҳастанд.”
Конститутсияи Тоҷикистон 6-уми ноябри соли 1994 қабул шуда, то ин дам се дафъа ба он тағйирот даровардаанд. Бар асоси тағйироти соли 1999 дар Тоҷикистон порлумони дупалатаӣ ташкил ва ба фаъолияти ҳизбҳои сиёсии динӣ иҷоза дода шуд. Дар тағйироти соли 2003 муҳлати президентиро аз ду давраи 5-солӣ ба давраи 7-сола расонданд. Дар тайғироти соли 2016 таъсис ва фаъолияти ҳизбҳои сиёсии динӣ манъ шуд, раиси ҷумҳури кунунӣ ҳаққи ба таври номаҳдуд иштирок кардан дар интихоботҳоро ба даст овард ва синни номзад ба президентӣ аз 35 то 30-солагӣ поин оварда шуд.
Ин тағйирот борҳо аз тарафи мухолифон ва созмонҳои ҳомии ҳуқуқи инсон танқид шудааст. Мунтақидон онро суистифода аз қонун ва бовару таҳаммули мардум ва ғайридемократӣ донистаанд. Худи мақомот мегӯянд, он бо ҳадафи ҳимояти бештари мардум ва ҳифзи субот сурат гирифтааст.