На худ ва на дигарон. Мухолифати Русия ба "бозигарони берунӣ" дар Осиёи Марказӣ

Маскав мухолифи ҷорӣ шудани модели дигари рушд дар кишварҳои Осиёи Марказӣ аст, дар ҳоле ки тамоми бартариҳоро барои таҳмили модели худ дар ихтиёр дорад. Дар охири моҳи ноябри имсол вазири умури хориҷии Русия Сергей Лавров ҳангоми суханронӣ дар Бишкек сиёсати "бозигарони берун аз минтақа"-ро дар Осиёи Марказӣ танқид кард. Ба назари ӯ, ин бозигарон ба кишварҳои минтақа модели рушди худро бор мекунанд.

"Ошкоро мегӯям, мо амалкарди он даста аз бозигарони берун аз минтақаро, ки талош мекунанд мутобиқ ба назарияи куҳнашудаи ба истилоҳ "бозии бузург" ба сиёсати хориҷии минтақа... таъсир бигузоранд ва он намунаҳову моделҳои рушдро бар мардум таҳмил кунанд, хуш надорем," -- афзуд Лавров. 

Бо таъкид ба пайомадҳои ин гуна сиёсатҳо, Лавров аз Украина мисол овард ва гуфт, "қурбонии табаддулоти аз беруни давлат таҳрикшуда гардид, ки дар низоми гузашта зери идораи хориҷӣ қарор гирифт ва ба ақиб партоб шуд".

"Дӯсти душмани ман"

Изҳороти Лавров дар пасманзари мухолифатҳои доманадори Русияву Ғарб ва ҳамчунин Чину Амрико садо дод, ки бо инҳо кишварҳои Осиёи Марказӣ равобити стратегии танготанге доранд ва дар ҳамин ҳол бо ин маҳдуд нашудаанд ва сиёсати бисёрсамтаро ба роҳ мондаанд.

Русия ба таври анъанавӣ Осиёи Миёнаро минтақаи зери нуфузи худ медонад ва талошҳои ҳузури кишварҳои дигарро дар минтақа бисёр хашмгинона мепазирад, ки изҳороти ахири Лавров бори дигар ин нуктаро таъйид мекунад.

"Бар асоси бофтори ин суханҳо пеш аз ҳама гапи сари Амрико меравад. Муқовимати бозигарҳо дар минтақа шиддат гирифт, аз ҷумла миёни Иёлоти Муттаҳида ва Чин, ки душвориҳоеро барои кишварҳои Осиёи Марказӣ ба бор меорад ва онҳоро дар пешорӯйи интихобе қарор медиҳад, ки бо кӣ дӯстӣ кунанд ва аз кӣ пул бирӯёнанд", - мегӯяд коршиноси умури Осиёи Марказӣ Григорий Михайлов.

Ӯ тахмин мезанад, ки ҳангоми нишасти сарони СПАД (ОДКБ) эҳтимол мақомдорони маҳаллӣ норизоятии худро изҳор карда бошанд ва Русия, ки мушкилотеро дар равобит бо амрикоиҳо дорад, мехост, ин амр таъкид шавад. 

"Модели рушд" ё василаи идора

"Агар гап сари модели рушд биравад, пас, давлатҳои минтақа нисбат ба дигарон бештар ба Русия монанданд", - мегӯяд рӯзноманигори тоҷик Марат Мамадшоев. Ба унвони умумият, ӯ аз вижагиҳои як модели авторитарие, ки расонаҳоро назорат, ҳуқуқи сиёсиро маҳдуд ва мухолифинро маҳву поккорӣ мекунад ва ғайра, ном мебарад.

"Кунад ҳамҷинс бо ҳамҷинс парвоз" маҳз бар асоси ҳамин усул кишварҳо бо ҳам муттаҳид мешаванд. Масалан, дар райъдиҳиҳо дар Созмони Милал ин кишварҳо талош мекунанд ё ба зидди Русия раъй надиҳанд ё аз мавқеи он пуштибонӣ кунанд, сарфи назар аз ин ба Ғарб ҳам пойбандиҳое доранд", - афзуд Мамадшоев.

Бо вуҷуди ин ҳама ӯ ба ин назар аст, ки Русия дар ҳоли ҳозир ҳадафҳо ва имконоти вижае надорад, то нуфузи худро густариш диҳад ва саъй мекунад, ки вазъи мавҷудро ба хотири масъалаҳои дохилӣ ва нигоҳ доштани режим, ҳифз кунад.

Дар ҳоли ҳозир тамоми кишварҳои минтақа дар сатҳҳои гуногун ҳамкориҳои гуногунҷабҳае бо кишварҳои берун аз минтақа, пеш аз ҳама Русия доранд. Қазоқистон ва Қирғизистон аъзои Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё мебошанд, ҳамаи панҷ кишвар дар сатҳҳои гуногун узви ИДМ ҳастанд ва Тоҷикистону Қазоқистону Қирғизистон узви СПАД низ мебошанд ва чор кишвари минтақа ба ҷуз Туркманистон шомили Созмони Ҳамкориҳои Шонгҳой ҳастанд.

Дар минтақа ҳамчунин қолабҳое чун "С5+1" (бо ҳузури Вашингтон), ИА – Осиёи Марказӣ (бо ҳузури Брюссел), ШҲКТ (Шӯрои ҳамкории кишварҳои туркзабон), ТУРКСОЙ (созмони байналмилалии фарҳанги туркӣ бо ҳузури Анкара), "Муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон”, Форуми ҳамкории "Осиёи Марказӣ-Ҷумҳурии Куриё" ва дигар шаклҳои ҳамкорӣ фаъоланд.

Аз нигоҳи моҳиятӣ коршиносон эътироф мекунанд, ки таъсиргузортарин нақшро Русия дорад, ки амалан дар тамоми созмонҳо пештоз аст ва ба ин ё он шева ё ташаббускори онҳоро идора мекунад.

Ба ҷуз ин, аксар санадҳои қонунгузориро вакилон ба соддагӣ аз ҳамтоёни русиягияшон нусхабардорӣ мекунанд. Масалан, тавре муҳаққиқи амрикоӣ Эдвард Лемон мушоҳида кардааст, 79 дарсади қонунҳои Қирғизистон ва 56 дарсади қонунҳои Тоҷикистон вобаста ба терроризм ва ифротгароӣ, аз қонунҳои русӣ нусхабардорӣ шудаанд.

Талошҳои бозиҳои худро ба миён даровардан

Ба гуфтаи сиёсатшинос Денис Бердаков, сарфи назар аз фаъол будани бозигарони бузург, наметавонем бигӯем, ки минтақа комилан таҳти назорати як бозигари мушаххас аст. "Кишврҳои минтақа талош доранд бо ҳама ҳамкорӣ кунанд. Мисоли рӯшани ин Узбекистон аст, ки тавонист сармояҳои бузурге аз Ғарб ворид намояд ва равобити танготанге ҳам бо Русия дорад, бо талошҳои зиёд равобиташро бо Чин ва кишварҳои Шарқи Наздик густариш медиҳад”, - мегӯяд коршинос.

Ӯ таъкид мекунад, ки Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё барои Осиёи Марказӣ ҳамчунон бозори фурӯш мемонад, Чин аз нигоҳи тиҷорати захираҳо ва маҳсулоти кишоварзӣ ба манфиат аст, Русия самти содироти қувваи кор мебошад ва кишварҳои Ғарбу Ҷанубу Шарқи Осиё барои ҷалби бурсҳо ва ёриҳои фаннӣ зарур мебошанд.

Тақрибан ҳамаи кишварҳои минтақа, ба андозаи гуногун вобастагии худро аз маблағҳои интиқолмекардаи муҳоҷирон аз Русия ва ёриҳои фанниву низомии ин кишвар нигоҳ доштаанд. Мунтақидони сиёсатҳои Русия дар минтақа ба ин назаранд, ки кишвар стратегияи мушаххасе дар қиболи Осиёи Марказӣ надорад ва тамоми амалкардҳои он хосияти фаннӣ доранд. 

"Сиёсати Русия бар пояи кадом як руҳияҳои лаҳзаӣ бунёд мешавад. Замоне ки чизе рух диҳад, аз фишангҳои фишор, аз ҷумлаи муҳоҷирони меҳнатӣ истифода мекунад. Дар сиёсатҳои вобаста ба Осиёи Марказӣ рафторҳои империалистиро ба кор мебарад ва баъди соли 2014 ин чиз бештар ба назар мерасад," -- мегӯяд коршиноси тоҷик Абдумалик Қодиров.

Коршинос ба тарҳҳои ҳамгироии Русия низ, ба ҷуз СПАД, ки амниятро таъмин мекунад, бо шубҳа менигарад. Ба гуфтаи ӯ, тарҳҳои иқтисодӣ муассир воқеъ намешаванд, зеро дар онҳо сиёсат бар иқтисод ҳоким аст.

Гап сари асарбахшии моделҳост

Зимнан, Сергей Лавров дар ҳамон суханронии ишорашудааш ба ҷуз интиқод аз бозигарони берун аз минтақа, таъкид кард, ки сиёсати Русия дар самти Осиёи Марказӣ "орӣ аз ҳадафҳои пинҳон ва стандартҳои дугона аст".

"Мо ба минтақа аз маншури муқовиматҳои геополитикӣ ба унвони майдони бозие, ки бо сифр тамом шавад, нигоҳ намекунем, кишварҳои онро дар пешорӯйи интихобҳои сунъӣ қарор намедиҳем – ё бо мо ё мухолифи мо, ёриҳоеро, ки мерасонем сиёсатолуда намекунем. Ҳамкориҳоро бо ҳамаи кишварҳои Осиёи Марказӣ, бидуни истисно ба пояи ҳуқуқи байналмилалӣ, усули баробарӣ, эҳтироми мутақобил ва дарёфти тавозуни манофеъ ба роҳ мемонем”, -- гуфт вазири умури хориҷии Русия.

Рӯзноманигор Марат Мамадшоев сарфи назар аз чунин изҳорот ба ин бовар аст, ки модели русӣ маҳбубияти худро аз даст дода истодааст ва дар баробари модели чинӣ хеле суст аст. "Аз ҳама нерӯи нарми асарбахш ин ҷаззобияти иқтисодиву фанноварист, ки ба ҷаҳон маҳсулоте пешниҳод мекунад, ки аз он қишрҳои гуногуни мардум баҳрабардорӣ мекунанд. Русия, мутаассифона, ба ҷуз техникаи низомӣ ва баъзе фанновариҳои кайҳонӣ чизи дигаре пешниҳод карда наметавонад," -- мегӯяд Мамадшоев.

Мувофиқи маълумоти ҷониби Русия дар 10 соли ахир ёрии ин кишвар ба давлатҳои Осиёи Марказӣ бар пояи равобити дуҷониба ва бисёрҷониба марзи 6 миллиард долларро гузаштааст ва ҳаҷми умумии сармоягузориҳои русӣ дар минтақа 20 миллиард долларро ташкил медиҳад. Ба ҷуз ин, қисми бештари маблағҳо (дар солҳои 2013-2016 ҳудуди 37 миллиард доллар) ба бозори минтақа дар натиҷаи фаъолияти меҳнатии шаҳрвандони ин кишварҳо дар ҳудуди Русия ворид шудааст.

Бино ба додаҳои ҳукумати Амрико дар солҳои 2000-2018 кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳамагӣ 2 млрд. доллар аз ИМА ёрӣ дар соҳаи амният дарёфт кардаанд. Бештари ин ба Қирғизситон 1,3 млрд доллар, баъдан Қазоқистон – 1,1 млрд доллар, Тоҷикистон – 841 млн. доллар, Узбекистон – 720 млн доллар ва Туркманистан наздики 200 млн доллар рост омадааст.

Моҳи июни имсол Иттиҳодияи Аврупо стратегияи нави худ барои ҳамкорӣ бо тамоми кишварҳои минтақаро таъйид намуд, ки ба боло бурдани тавонмандии кишварҳо барои гузаронидни ислоҳот, мусоидат ба бозсозӣ ва ҳамгироии устувор нигронида шудааст.