KENT PLANLAMASINDA TOPLUMSAL CİNSİYETE DUYARLI YAKLAŞIMLAR: VİYANA ÖRNEĞİ

Kadınlar, kenti erkeklerden daha farklı deneyimlemektedir. Benzer şekilde, kent de kadınları erkeklerden farklı biçimlerde etkilemekte ve daha zor şartlarla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu noktada, mekân, kadınları kapsayıp güçlendirebileceği gibi, ayrımcı davranıp dışlayıcı da olabilmektedir. Günümüzde kazandıkları çeşitli haklara rağmen kadınlar, geleneksel olarak kendilerine yüklenmiş toplumsal cinsiyet rollerinedeniyle kentsel mekândan eşit olarak faydalanamamaktadır.  Eşitsizliğin devam etmekte [&hellip

Kadınlar, kenti erkeklerden daha farklı deneyimlemektedir. Benzer şekilde, kent de kadınları erkeklerden farklı biçimlerde etkilemekte ve daha zor şartlarla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu noktada, mekân, kadınları kapsayıp güçlendirebileceği gibi, ayrımcı davranıp dışlayıcı da olabilmektedir.

Günümüzde kazandıkları çeşitli haklara rağmen kadınlar, geleneksel olarak kendilerine yüklenmiş toplumsal cinsiyet rollerinedeniyle kentsel mekândan eşit olarak faydalanamamaktadır.  Eşitsizliğin devam etmekte olduğu kentsel mekânda, farklılaşan yaşam biçimleri ve ihtiyaçları doğrultusunda tüm kadınların rahat, kolay ve güvenli yaşamalarına katkıda bulunmak için kentsel planlama ve mekânsal tasarım önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır.¹

Toplumsal cinsiyet eşitliğini ana akımlaştırma hem kadınlar, hem de erkekler için eşit yapılara, ortamlara ve koşullara dayalı olarak toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak için izlenen bir stratejidir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini ana akımlaştırmada uzun yıllardır sürdürdüğü çalışmalar ile Viyana Belediyesi öne çıkmaktadır. Viyana, faaliyetlerinin hem kavramsal derinliği, hem de tematik genişliği açısından Avrupa düzeyinde en üst sırada yer almaktadır. Bu durum, aynı zamanda, “Viyana’da yapılan” deneyime olan büyük uluslararası ilgi ile de kanıtlanmıştır.²

Viyana Belediyesi’ndeki Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Departmanı, belediyenin bütününde toplumsal cinsiyet eşitliğinin ana akımlaştırılması süreçlerini desteklemektedir. Aynı zamanda, toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Ana Akımlaştırılması: Viyana Kent Yönetimi’nde Cinsiyet Eşitliği için Pratik Öneriler” isimli bir rehber hazırlamıştır. Rehber, dil, halkla ilişkiler ve bilgi, veri ve istatistikler, cinsiyete duyarlı bütçeleme, satın alma, sübvansiyonlar, toplantılar, çalışma grupları, jüriler, yönetim araçları, mevzuat, tavsiye ve istişareler gibi konuları kapsamaktadır. Ayrıca, işyerinde cinsiyetin anaakımlaştırılmasını kolaylaştıracak pratik tavsiye kontrol listelerini içermektedir.³

Viyana Belediyesi’nde toplumsal cinsiyet eşitliğini ana akımlaştırmanın amaçları şunlardır:

• Kadınlar ve erkekler için eşit kariyer fırsatları,
• Kadınlar ve erkekler arasında ücretli ve ücretsiz işlerin adil dağılımı, ücret ve maaşlar ile kadın ve erkekler bağımsız olarak yaşayabilmeli,
• Siyasi temsil ve katılım konusunda kadın erkek eşitliği,
• Kadınlar ve erkekler için cinsiyet rollerinin ve standartlarının geliştirilmesi, kısıtlayıcı standartların ortadan kaldırılması,
• Kadınlar ve erkekler için aynı kişisel özgürlüklerin sağlanması, her türlü saldırganlığa karşı koruma.

Viyana’nın Toplumsal Cinsiyet Eşitliği’nde 5 Prensip Yaklaşımı⁴

Aşağıdaki beş ilke, tüm toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma aktiviteleri ve uygulama önlemleri için geçerlidir. Bu beş ilke takip edildiğinde, cinsiyetin ana akımlaştırılmasının düşünüldüğünden daha kolay olduğu görülecektir.

4R Modeli

Viyana Belediyesi tarafından hazırlanan “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Ana Akımlaştırılması: Viyana Kent Yönetimi’nde Cinsiyet Eşitliği için Pratik Öneriler” isimle rehberde yer verilen 4R Modeli, basit bir cinsiyet analizi aracıdır.

4R modelinin dört  adımının tümünü sırasıyla uygulamak önemlidir. 4R yöntemi bir temel soruya dayanmaktadır: “Kim (temsil) neyi (kaynakları) alır ve neden ya da niçin (gerçeklik ve haklar)“? Dört alanın her biri bir dizi soru ile birlikte gelmektedir. Bu basit sorularla, farklı çalışma alanlarını, ürünleri ve hizmetleri cinsiyet etkileri açısından inceleyebilirsiniz.

1. Representation (Temsil)

• Kesin sayıları biliyor musunuz?
• Ya da oranı tahmin edebilir misiniz?
• Bu hizmete kimin özellikle ihtiyacı var?

2. Resources (Kaynaklar)

• Hizmetler farklı yaşam koşullarını (örn. Uygun zaman, gelir, eğitim) dikkate alıyor mu?
• Kadınlar ve erkek hizmetleri kullanmak için gerçekten aynı fırsatlara sahip mi?
• Hizmetlerin kadınlar ve erkekler arasındaki zaman, mekan ve para dağılımı üzerinde nasıl bir etkisi var?

3. Reality (Gerçeklik)

• Kadınların ve erkeklerin farklı ilgi alanları ve ihtiyaçları dikkate alınıyor mu?
• Danışan kadın ve erkekler farklı tutum, davranış veya önyargılarla karşılaşıyor mu?
• Kadınların ve erkeklerin farklı muamelelerinin olgusal bir nedeni var mı veya ayrımcılığı ortadan kaldırmak için bile gerekli olabilir mi?

4. Rights (Haklar)

• Tüm hedef gruplar yasal durum hakkında eşit olarak bilgilendiriliyor mu?
• Mevcut düzenlemeler kadınlar ve erkeklerin farklı gerçekliklerini hesaba katıyor mu?
• Eşit fırsatlar sağlamak için başka hangi düzenlemeler gerekmektedir?

Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Ana Akımlaştırma Pratikleri⁵

Viyana Belediyesi tarafından kentin genelinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin ana akımlaştırılması çok farklı alanlarda başarı ile uygulanmaktadır.

Uygulama alanları şunlardır;

• İş ve eğitim
  • İşgücü piyasası
  • Ticari gelişme
  • Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme
  • Kreş
  • Okul bahçeleri
• Kültür ve Boş Vakit
  • Sanat ve Kültür
• Kamusal Alan
  • Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Trafik Planlaması
  • Genel Aydınlatma
  • Sokaklar, yollar ve meydanlar
  • Parklar

Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Kent Planlaması

Viyana’nın kentsel planlama faaliyetleri, sürekli olarak yenilikçi planlama yaklaşımları geliştirmek amacıyla toplumsal cinsiyet eşitliğini odağına alır. Cinsiyete duyarlı planlama, sahaya ve gruba özgü bir yaklaşım kullanan farklılaştırılmış bir planlama kültürüdür. Planlama yönetiminde toplumsal cinsiyet eşitliğinin yaygınlaştırılmasının katma değeri çeşitli düzeylerde ortaya çıkmaktadır. Viyana Belediyesi “Kentsel Planlama ve Kentsel Gelişmede Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Anakımlaştırma” rehberi yayınlamış ve bu rehberi takip ederek kentin tümünde eşitlikçi planlama uygulamalarını başarılı bir şekilde hayata geçirmiştir.⁶

Planlamada Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ile İlgili Sorular ve Cevaplar

• Planlamada toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması aslında ne anlama geliyor?

Toplumsal cinsiyeti anaakımlaştırma planlamada kaliteyi korumak için süreç odaklı bir yaklaşımdır.

• Bireysel faydalanıcı grupların ihtiyaçları birbirinden nasıl farklıdır?

Çalışma yerleri, bütçeleri ve hareketlilik durumları, bireysel faydalanıcı grupların yaşam koşullarını belirleyen temel farklılaştırıcı faktörlerdir.

• Cinsiyete duyarlı planlamanın amaçları nelerdir?

Faydalanıcıları farklı ve çeşitli günlük bağlamlarında destekleyen alanların yaratılmasıdır.

• Toplumsal cinsiyeti anaakımlaştırma hangi planlama düzeyinde uygun hale geliyor?

Toplumsal cinsiyeti anaakımlaştırma, tüm düzeylerde ve tüm süreç aşamalarında etkili olan yatay (sektörler arası) bir sorundur.

• Toplumsal cinsiyeti anaakımlaştırmayı farklı planlama süreçlerine nasıl entegre edebiliriz?

Cinsiyete duyarlı yaklaşım, farklı faydalanıcı profilleri dikkate alınarak tüm planlama süreçlerine (master plan, arazi kullanım planlaması, saha planlama ve proje geliştirme) dahil edilir.

• Cinsiyete duyarlı planlamanın somut örneklerini nerede bulabiliriz?

Viyana’da kent planlamasının birçok alanında pilot süreçler ve model projeler yürütülmüştür.

Temel Prensipler

Cinsiyete duyarlı bir bakış açısı, planlama taslaklarının analizinden ve hedeflerin oluşturulmasından alınan önlemlerin uygulanmasına ve değerlendirilmesine kadar tüm planlama sürecinde geçerlidir.

Cinsiyete duyarlı planlamanın planlama ve değerlendirme sürecinin tüm aşamalarında uygulanması – ilk analizden değerlendirmeye.

Viyana’da Cinsiyete Duyarlı Planlamayı Destekleyen Modeller ve Vizyonlar

Modellerin ve vizyonların geliştirilmesi, planlamanın kilit bir unsurunu oluşturur. Kullanıcıların günlük yaşamlarına saygı duyan cinsiyete duyarlı planlamanın uygulanmasını teşvik ederler.

• Çok Merkezli Bir Kentsel Yapının Güçlendirilmesi

Çok merkezli bir kentsel yapının vizyonu, Viyana Şehri Kentsel Gelişim Planı bağlamında önemli bir planlama öğesidir. Amaç, alışveriş caddelerinin ve hareketli merkezlerin hiyerarşik olarak belirli bölgelerde yoğunlaşmasının önüne geçmektir.  Ayrıca, kentsel altyapı hizmetlerini (okul, hastane, kreş, park, bahçe vb.) konumlandırırken toplu ulaşım ağına olan yakınlığına dikkat edilmesi önemlidir.

• Kısa Mesafeler Şehri

Kısa mesafeler kenti” için çaba göstermek, (konum uyumlu) yoğunlukları, karma kullanımlı yapıları ve işlevlerin dağıtılmış dağılımını koruyarak trafik hacmini azaltmak anlamına gelir. Bu vizyon, kentsel planlama, altyapı planlama, trafik ve ulaşım planlaması üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Bir başka ifadeyle, kritik mekanlara ulaşımı kolaylaştıran bir planlama anlayışının hakim kılınmasıdır.

Ücretli istihdam, bakım ve ev yapımı bir kombinasyonu içeren günlük yaşamın hareketlilik zinciri.

• Yüksek Kaliteli Kamusal Alan

Viyana’da çeşitli yüksek kaliteli kamusal alanların korunması ve oluşturulması, kentsel planlama ve kentsel gelişimin bir başka hedefidir. Bunda planlama, tasarım ve atamalar “insanların farklı sosyal ihtiyaçlarına” uyarlanmalıdır.

• Çevre Dostu Ulaşım Araçlarını Artırma

Çevre dostu ulaşım araçlarının (yürüme, bisiklet ve toplu taşıma) payının artırılması ve motorlu olmayan yol kullanıcıları için hareketlilik seçeneklerinin iyileştirilmesi, Viyana’daki kentsel ve ulaşım planlamasının temel bir vizyonunu oluşturmaktadır. Çünkü, sokaklar sadece trafik fonksiyonuna hizmet etmekle kalmaz, aynı zamanda zaman geçirmek için de yerlerdir. Bu yüzden sokak atmosferik ve güvenli olmalı, kaygı uyandırmamalı, sürekli bir yürüyüş ve bisiklet rotaları ağının bir parçasını oluşturmalıdır.

• Güvenli Bir Şehir

Kamusal alanın güvenliği ve emniyeti, toplumsal eşitlikçi planlamanın temel kaygılarıdır. İlgili tüm çabaların temel çıkış noktası, kamusal alandaki öznel güvenlik hissidir. “Görme ve görülme” ilkesi, kör köşeler olmadan ve sokakların ve yaya geçitlerinin etkin bir şekilde aydınlatılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.

Kamusal alanda güvenliği arttırmak

Sokak Aydınlatmalarıyla Görünürlüğü Artıracak Tedbirlerle.

• Engelsiz Bir Şehir

Bariyersiz planlama ve yapılaşma, tüm kullanıcı gruplarının şehri engelsiz bir şekilde deneyimlemesine izin verir ve Viyana Belediyesi’nin merkezi bir stratejisini oluşturur.

Toplumsal cinsiyete dayalı bakış açısından bakıldığında, engelsiz tasarım sadece hareket kabiliyeti kısıtlı kişileri desteklemek değil, aynı zamanda bakım ve aile görevleri olan (alışveriş çantaları taşımak, çocuk arabaları itmek, diğer kişilere eşlik eden) veya geçici olarak engelli kişilerin hayatlarını kolaylaştırmak anlamına gelir.

Farklı ihtiyaçların gerektirdiği genişlikteki yaya yolları⁷

• İki alışveriş çantası taşıyan birisi için 90 cm
• Tekerlekli sandalyeli bir kişi için 90 cm
• Bir bebek arabası ve küçük bir çocukla yürüyen biri için 140 cm
• Biri bebek arabalı yan yana yürüyen iki kişi için 200 cm

• Günlük Yaşam Gereksinimlerine Göre Planlama ve İnşaat

Günlük yaşamın merkezi konsepti, plancıların belirli bir bölgeye güçlü bir şekilde bağlı olan grupların ihtiyaçları hakkında farkındalıklarını arttırmaktır. Yani yaklaşık 12 yaşına kadar olan çocuklar, artan yaşlı nüfusu ve ev işlerini yürüten veya eşlik eden kişiler.

Günlük kullanıma uygun değişken tasarım ve konut modelleri, dairenin ve doğrudan çevresinin içinde çok zaman geçiren yerleşik gruplara yarar sağlar (örn. Esnek düz düzenler, ortak alanlar ve yardımcı odalar, görüş alanlarındaki oyun alanları ve apartman daireleri, konut ve mağazalarla hizmetlerin yeterli bir şekilde sağlanması vb.)

Örneğin, evin yakınında açık ve yeşil alanların oluşturulması günlük çalışma rutinlerini destekler, çünkü bazı faaliyetlerin (çamaşırların asılması, onarımlar gibi) dairenin içinde yapılması gerekmediği veya küçük çocuklar bağımsız olarak dışarıdaki açık alanlarda hareket edebildikleri için..

Esnek kullanım için tasarlanan daireler, farklı yaşam evrelerinin değişen gereksinimlerine uyarlanabilir.⁸

 Ayşe KAŞIKIRIK

KAYNAKÇA

1. Kadın Dostu Kentler (2015), “Kadın Dostu Kentler Uygulama Rehberi”, http://www.kadindostukentler.com/content/docs/kdk-uygulama-rehberi.pdf (Erişim Tarihi: 15 Nisan 2020).
2. Kadın Dostu Kentler (2015),”Yerel Yönetimler İçin Kadın Dostu Kent Planlaması ve Tasarım İlkeleri Rehberi”, http://www.kadindostukentler.com/content/docs/kadin-dostu-kent-planlamasi.pdf (Erişim Tarihi: 20 Nisan 2020).
3. The City of Vienna (2011), “Gender Mainstreaming Made Easy: Practical advice for more gender equality in the Vienna City Administration”, https://www.wien.gv.at/english/administration/gendermainstreaming/principles/manual.html (Erişim Tarihi: 1 Mayıs 2020).
4. The City of Vienna, Office of Gender Mainstreaming, https://www.wien.gv.at/english/administration/gendermainstreaming/principles/five-principles.html (Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2020).
5. Fem Cities, Gender Mainstreaming in the City of Vienna, http://www.femcities.at/gender-mainstreaming-in-vienna (Erişim Tarihi: 14 Mayıs 2020).
6. The City of Vienna (2013), “Manual for Gender Mainstreaming in Urban Planning and UrbanDevelopment”, https://www.wien.gv.at/stadtentwicklung/studien/pdf/b008358.pdf (Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2020).
7. Co-ordination Office for Planning and Construction Geared to the Requirements of Daily Life and the Specific Needs of Women, 2005, s. 13.
8. Co-ordination Offie for Planning and Construction Geared to the Requirements of Daily Life and the Specific Needs of Women, 2009, s. 16 (Elsa Prochazka).