"Rusiyelilerniñ Qırımdan nasıl keri çekileceklerini bilmeymiz. Özünden soñ canlı bir şey qaldıracaqlarmı?" – Arsen Jumadilov
Qırımnıñ işğalden azat etilmesinden soñ bu yıllar devamında yarımadada yaşağanlar ve andan ketkenler içün ne olacaq? Qırımnıñ reintegratsiyası nasıl olmalıdır? Ve eñ esası, 2014 senesinden soñ Qırımğa köçken Rusiye vatandaşları ile ne yapılmalı? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Katerina Nekreçaya qırımtatar cemaat ve siyaset erbabı, Ukrayına Silâlı quvetleriniñ arbiyi Arsen Jumadilovnen laf etti. Birinci qısmını mında oquñız.
– Qırımnıñ reintegratsiyası içün ilk nevbette ne yapılmalıdır?
– Er angi bir institutsional şartnıñ inkişafında olğanı ikibi bunda da qidelerniñ añlaşılğan, tahmin etilgen. obyektiv olması ve er keske nisbeten tarafsız şekilde qullanılmasıdır.
– Sizce, 2014 senesinde soñ Qırımğa köçken Rusiye vatandaşları ile ne yapılmalı?
– Bilmem. Men 2014 senesinden soñ Qırımğa qaytqan qırımtatarlar aqqında aytacağım. Olar da anda qanunsız şekilde keldiler. Ukrayina devletiniñ menfaatında olarnı yarımadadan çıqarmaq, çünki olar anda qannusız sürette keldiler, olar Ukrayina vatandaşları degil. Yani olar yabancı elementtir.
– Bu kütleviy olğan şeymi?
– Biñlernen insan bar dep tüşünem. On ya da yüz biñlernen degil. Avdet olunğanlar. Öz toprağına qaytqanlar. Olarğa nisbeten Qırımda qalmağa imkân berecek uquq mehanizmleri qullanılmalı dep tüşünem. Bu Ukrayina devletiniñ menfaatında olacaqmı? Bilmeyim. Bellesem yoq. Amma mesele tam bundadır: qırımtatarlarnıñ menfaatları Ukrayina devletiniñ menfaatları ile daima bir kelmey bile. Ve böyle vaziyette öz aramızda bunıñ aqqında samimiy ve doğru laf etmek kerekmiz: maqsadımız ne, bunı nege yapamız. Bizim, yani yqırımtatarlarnıñ tarihı pek qıyındır ve niayet öz toprağına qaytıp olğan adamlarnıñ andan kene quvulmasını istemez edik.
– Diger meseleler ile beraber bu suallerni ''Teşebbüs'' ("İnitsiatıva") telegram kanalında qonuşasız. Bu muzakereler platformasınıñ teşebbüsçilerinden birisiñiz.
– Yazda, Milliy Bayraq kününde "26 iyün teşebbüsi" adlı ortaq beyanatta qırımtatarlardan ibaret olğan bir gruppa em Ukrayina cemiyetinde, em de halq arasında qırımtatarlar ile bağlı diskursnı quvetleştirmek kerek olğanını bildirdi. Şimdi biz bunı sistemli şekilde muzakere etmek içün böyle bir platformanı faaliyetke ketiremiz. Çünki ukrayin cemiyetinde muzakerler içün bayağı meydançıqlar bar. Bu em bizim siz ile şimdi laf etip oturğan yerimiz, em Yuqarı Rada, em muhalefet. Bizde bular yoq. Qırımtatarlarnıñ muzakere etmek içün toplaşqan yerleri barmı?
– Resmiy olaraq böyle bir organ Milliy Meclistir.
– Kerçekten ise? Yarınımıznı, kelecegimizni tüşüngenimi, bir şeyler uydurğanımız ve olarnı muzakere etkenimiz yerler barmı? Bugünde böyle meydançıqlar yoq.
– "Teşebbüs" ise bunı yapıp olamı? 200-ge yaqın abuneciñiz bar.
– Onı nasıl yaratqanımız bizge qayda ketkenimizni daa yahşı muzakere etmek içün imkân bermelidir.
–Qırım da Herson kibi Ukrayina arbiylerini qarşılaycaqmı ya da yoq?
– Biz, ukrayin arbiyleri anda nasıl kirecekmiz? Bir variant, ya da Rusiye küçsüzlendirilecek ya da "qara aqquş" kategoriyasından bir adise olacaq ve Qırımğa kirmek içün yol açılacaq. Bu bir ikâye. Eger de bu ağır uruşlar neticesinde olsa, bu bam başqa ikâye olacaq. Ve bu variantlardan qaysı biri işlese, kim anda qalacağı ve nasıl bizni qarşılaycağı oña bağlı.
– Şimdi bunıñ nasıl olacağına dair tahminler yoq?
–Deñişken şeyler pek çoq.
– Arbiy yol olsa?
– Arbiy yol olsa, o zaman ruslarnıñ nasıl keri çekilecegini bilmeymiz. Özünden soñ canlı bir şey qaldıracaqlarmı? Bunı bilmeymiz. Rusiyeliliyerniñ areket tarzı sıq-sıq beklenmegen ola. Qıyın bir şey aytmaq. Şunıñ içün şimdi bir şeyler tahmin etmege cesaret etmem.
Malümat: Arsen Jumadilov – qırımtatar cemaat ve siyaset erbabı. 1985 senesi Qırımda doğdı. Üç aliy tasili bar, uquq ve siyasetşınaslıq magistri derecesini Taras Şevçenko Kıyiv milliy universitetinde aldı. Devlet idareciligi magistri derecesini London iqtisadiyat mektebinde aldı. Rusiyeniñ Qırım işğalinden evel Ukrayina ve çetelde korporativ sektorda çalıştı. 2014 senesi meslekdeşlerinen beraber «Qırım strategik tedqiqatlar institutı» cemaat teşkilâtını qurdı. Soñra Ukrayina prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisiniñ faaliyetini temin etüv bölügini idare etti. Odesa vilâyeti Belâyıvska rayon vilâyet memuriyetiniñ reisi (2015-2017 seneleri) edi.
Şimdi Arsen Jumadilov – «Kıyiv-Moğıla akademiyasınıñ» milliy universitetiniñ siyasetşınaslıq kafedrasınıñ üyken ocası. 2019 senesi aprel ayından berli «Ukrayinanıñ tibbiy satın almaları» milliy agentliginiñ yolbaşçısı edi. Rusiye Ukrayinağa büyük istilâ kerçekleştirgen soñ Ukrayina Silâlı quvetleriniñ Tibbiy komandanlığına seferber etildi.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
***
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.