"Perekopnıñ o bir tarafında topraq bar" romanı ve "Qırım inciri. Küreş" cıyıntığı. Edebiyat Qırımnı qıta Ukrayina ile bağlay

"Perekopnıñ o bir tarafında topraq yoq". Er bir qırımlı bunı eşitkendir. "Perekopnıñ o bir tarafında topraq bar" dep iddia ete Anastasiya Levkovanıñ bediiy romanı. Qırımnıñ qıta Ukrayina ile ayırılmaz bağı aqqında ve "Qırım inciri. Küreş" cıyıntığı.

Büyük cenk zamanında edebiy leyhalar aktualdirmi? Romannıñ baş qaramanına ne ola ve edebiy yarışmanıñ iştirakçileri ne aqqında yaza? Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıpbarıcı Sergey Mokruşin romannıñ müellifi, yazıcı Anastasiya Levkova, "Qırım inciri" edebiyat yarışınıñ tesisçilerinden biri Alim Aliyev ve yarışnıñ jüri azalarından biri, "Qırım" gazetiniñ baş muarriri Bekir Mamutnen laf etti.

"Qırım aqqında kitap yazmağa istey edim, amma roman olacağını bilmey edim"

Qırım aqqında kitap yazmaq ğayesi yazıcı, Ukrayina PEN klubunıñ azası Anastasiya Levkovağa 2012 senesi keldi. Başta bunıñ bir bediiy reportaj olacağını belledi.

"O zaman bu janr Ukrayinada pek meşur edi, kitap çevrelerinde onıñ aqqında pek çoq laf etile edi, o, bizim kitap bazarımızğa leh bediiy reportajlarnıñ tercimeleri vastasınen kire edi", - dey Levkova.

Qırım belli olmağan bir dünyamı?

O zaman, 2012 senesi Bağçasarayğa ilk sefer keldi. Qırımtatarlarnıñ evinde yaşadı, mahsus itibarğa lâyıq yerler ile tanıştı. 

"Bu, qıta Ukrayinağa belli olmağan dünyadır", - dep tüşündi Anastasiya ve Qırım aqqında kitap yazmaq qararına kelgen. Bundan soñ o, daa eki kere yarımadğa barıp kelgen edi. İlhaqtan bir yıl evel, 2013 senesi fevral ayında "mevzu ile daa teren tanışmaq, onı añlamaq, insanlarnen körüşip laf etmek içün" eki aftağa barğan edi. Ve Qırım artıq Rusiye tarafından zapt etilgen soñ anda barıp kelgen edi. 

"Anda neler olğanını öz közümnen körmek içün bir kere barıp kelgen edim. Bu 2014 senesi avgusta ayında edi. Soñra anda barmağa qorqtım", - aytıp bere yazıcı. 

Anastasiya qıta Ukrayinağa ketmege mecbur olğan adamlarnen laf ete edi, olarnıñ ikâyelerni diñley edi. 

"Bütün bular başımda bediiy eserge çevirilip başladı. Bunıñ bir kitap olacağını añlay edim, süjet tizip başladım... Bi şey etip, bunı işlemege istey edim, Qırımnı qıta içün bediiy bir şekilde köstermege istey edim", - dey o. 

Qırımnıñ sadece deñiz ve dağ olğanını sayğanlar da onıñ oquyıcısıdır. Bu roman "insanlar, ğayeler, bu insanlarnıñ küreşi" ile meraqlanmağan kişiler içün de. 

"Bilmegen insanlar oquğanını istey edim. Oqup yarımadada neler olğanını körgenlerini, yarımadanı añlağanlarını ve anda er kes Rusiyeni desteklegenini saymağanlarını, bütün bularnı añlağanlarını istey edim", - dey yazıcı. 

Romanda qırımtatarlarnıñ ayatı, olarnıñ tarihı aqqında çoq şey bar, ata sözleri ve aytımlar bar. Ve kitapnı oquğanlarnıñ seslenüvlerine köre, yazıcı Qırımnıñ tamır halqında romanğa meraq doğurıp olğan.

"Buña pek quvanam. Qırımtatarlarnıñ sözlerine köre, olarnıñ kollektiv ağrısını, ümüdini, azabını kösterip olğanım", - aytıp bere yazıcı. 

Roman yalıñız qırımtatarlar aqqında degil. Baş qaramannıñ milleti rustır, o, KGB podpolkovnikiniñ torunıdır. Ve o, öz kimliginiñ saylavı ile qarşılaşa.  

"O, siyasiy ukrayinalı ola. Ve soñuda onıñ rus tilinden ve medeniyetinden ne içün red etkenini añlatqan bir manifest bar. Menim içün bu qatlamnı da, Qırımnıñ Rusiye tarafdarlığını köstermek ve ondan qurtulmanıñ ne qadar müim olğanını köstermek müim edi. Elbette Rusiye tarafdarlıq anda bar edi, tarih ceetinden böyle oldı, amma ondan qurtulmaq içün tüzelmek kerek", - dey Levkova.

Edebiyat identiklik oğrunda küreş kibi

Kimligi oğrunda küreş ve "Qırım inciri. Küreş" dörtünci edebiyat cıyıntığına kirgen eserler aqqında. Küreş bu yalıñız qırımtatar milliy sport türü degil. Sözniñ mucadele manası da bar. "Qırım inciri" edebiyat yarışınıñ tesisçilerinden biri Alim Aliyev, cıyıntıqnıñ adınıñ timsalciliginiñ bu olğanını dey.

"Şimdi bizim identikligimizge, kelecegimizge qarşı küreş kete. Medeniyet, edebiyat bizim identikligimizni saqlağan ve bizge, dünyağa bizim kim olğanımıznı köstergen şeylerden biridir. Şunıñ içün bu "qırım inciri"niñ adı "Küreş"tir", - dey Alim Aliyev.

"Olardan metinler keldi ve olar pek yahşıdır. Bu qırımtatar tilinde em nesir, em şiiriyet. Narian Celâl da ukrayin tilinde nesir yazdı. Meraqlısı şu ki, "Qırım inciri" "apishanedeki" edebiyatnı yarata. Sovetler devrinde dissident edebiyatı bar edi, "Qırım inciri"nde ise biz er yıl siyasiy mabüslerniñ metinlerini derc etemiz", - dey o. 

Alim Aliyev müelliflerniñ yazğan türlü mevzularnı qayd ete. Bu em keçken asırnıñ 20-nci yıllarındaki Qırım, em qırımtatarlarnıñ sürgüninden soñ Qırım, em Rusiye işğalinden evelki Qırım. 

"Qırım inciri" em Qırımda, em de Qırımnıñ tışında yazıcılar, şairler, tercimanlar içün infraterkip yaratqan ve memleketniñ intellektual diskursına Qırım mündericesini ketirgen leyhadır... Kelecek işlerde biz daa çoq cenk aqqında metinler körecekmiz dep belleyim", - dey Alim Aliyev. 

"Zemaneviy edebiyatta bediiy fenomen"

Yarışnıñ iştirakçileri ihtisasiy yazıcalar degil ve iç bir vaqıt iç bir yazıcılar teşkilâtınıñ azaları olmağan, dep qayd ete  yarışnıñ jüri azalarından biri, "Qırım" gazetiniñ baş muarriri Bekir Mamut. Amma buña baqmadan, müellifler yüksek bir edebiy standart qoyğanlar.

Yarışta iştirak etken bütün manzumeler "Qırım" gazetinde basılğan. 

"Olar kitaplarda basılğan ve müellifler razılıq bergen soñ biz olarnı gazetimizde de derc ettik. Bediiy nesir bizni pek meraqlandırmay, amma bu işler pek yüksek seviyede ediler ve zemaneviy edebiyatımız içün bediiy fenomenni temsil ete ediler", - dey Bekir Mamut. 

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün:https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.