СУСАННА… (67-қисм)
Барзангилар куч билан мени судраклаганча дарахтзорга олиб ўтишди.
Бу дарахтзордан илгари кўп ўтганман. Кечалари бу жойларда ит ҳам юрмайди.
Ҳар ер ҳар ерда ичувчиларнинг тўпланиб улфатчилик қилишларига гувоҳ бўлганим бор.
— Ҳа, эркак, бизнинг опахонни кўнгиллари тусаб қолдими? — барзангиларнинг серсоқол, жингалак сочлиси иягимни маҳкам сиққанча дўқ ура кетди. — Шундай хокисор, одобли аёлни булғадингми, ифлос?
— Қ-қўйвор, — бўш келгим келмасди гарчи шўримга шўрва тўкилишини сезиб турсам-да. — Сен ўйлаган одам менмас, билдингми? Ўша опангнинг ўзи чақирди олдига!
— Мана сенга! — сал нарида сигарет тутатганча менга масхараомуз қараб турган иккинчи барзанги кутилмаганда юзим аралаш мушт туширди. — Чиқар борингни, чиқар! Рўзмат, ковла чўнтакларини қишлоқининг! Борини ол!
Буйруқни эшитган учинчи барзанги шоша-пиша чўнтакларимни ковлай бошлади.
Ёнимда пича пул, қўл телефонимдан бўлак ҳеч вақо йўқ эди.
— Жа камбағал хариблардан экан, ока, — дея ерга чирт этиб тупурди у. — Қаранг, телефониям ўзига ўхшаган анавинақанги экан.
Иягимни сиқиб тургани кўзларимга ёндиргич чироғини тўғрилади. Чироқ шуъласида унинг нигоҳларида кучли нафрат ва шафқатсизли учқунлаётганини аниқ кўрдим.
— Қани қолган пуллар? — тупук сачратиб сўради у иягимни қаттиқроқ сиқиб. — Опанинг пуллари қани, ифлос? Қайси тешигингга беркитдинг? Яхшиликча ўзинг чиқар! Бўлмаса ўзимиз топволамиз.
Қанчалар оғир вазиятда бўлмай, бу ҳақорат ғазабимни қўзғатмай қолмади.
Таваккал қилдим. Барибир соғ қўйишмасликларини пайқаганим боис «ётиб қолгунча отиб қол» қабилида иш тутишни маъқул билдим.
— Вей, мен сенларга ўхшаган ҳезалак эмасман, — дея бир силтаниб барзангининг қўлларини иягимдан олиб ташладим. — Эркакмисан? Бирга бир чиқларинг! Ё «духинг» етмайдими? Қўрқасанми?
— Вой, болалар, бунинг тилиям бор экан, — ялтоқланиб кулганча шерикларига юзланди барзанги. — Қаранглар, бирга бир муштлашмоқчи. Опанинг қувватини сўрволиб шер бўп кетибди шекилли.
— Ур уни! — шундай деди-ю, орқада тургани белим аралаш тепди. Тепки зарбидан қайсидир томирчам узилиб кетгандек бўлди. Кўзларимдан гўё ўт чақнаб, нафасим бўғзимга тиқилди.
Оғриқ зарбидан ҳиёл эгилдим дегунча башарам аралаш муштлар келиб тушаверди.
Уч барзанги мени ўртага олганча навбатма-навбат дўппослар, сира ўзимни ўнглай олмасдим…
Охири ерга юзтубан йиқилдим. Шу аҳволда танам бўйлаб ёғилаётган тепкилар зарбини ҳис этиб турдим. Аммо бу ҳолат узоққа чўзилмади.
Ҳушимдан кетдим. Шундан кейингина жоним тинчиди. Танамга тепки ёмғири ёғишдан тўхтади…
Қанча ётганимни билмайман. Кўзимни очсам, ҳамон ўша дарахтзорда ётардим.
Оғзимда ёқимсиз таъм туйиб кафтимни лабларимга ишқаладим. Қон экан.
Аъзойи баданим музлаб кетибди. Ўзимни буткул тутиб олгандан кейин қанчалар совқотганимни ҳис қилиб оҳиста ўрнимдан қўзғалдим.
Оёқларим, белим, бўйним симиллаб оғрирди. Қорин қисмимда ҳам кучли санчиқ сездим. Шунга қарамай, сўнгги кучимни ишга солиб ўрнимдан турдим.
Шу ондаёқ бошим гир-гир айланиб беихтиёр дарахтга суяниб қолдим…
— Саёқ юрган таёқ ейишини билмасмидинг, нодон? — гандираклаганча уйим томон юриб борардим-у, ички бир овоз менга танбеҳ берарди. — Қачон сабрли бўлишга ўрганасан? Қачонгача адабингни еб яшамоқчисан?..
Бу танбеҳлар қанча аччиқ бўлмасин, чидадим. Тишни тишга босдим.
Кўнглим азбаройи оғриб, надомат зардобининг талхи бўғзимни куйдирса-да, хотиржам эдим.
Чунки Худо бир кун келиб барибир ёмонларга жазо беришига, мени эса ҳозир-ҳозир уйимда меҳрибон Сусаннам кўзларида ёш билан қарши олишига, барча дардларимга малҳам топа билишига ишонардим.
* * *
… Орадан йиллар ўтди. Қобилжон мактаб ёшига етиб, ҳар куни елкасига оғирдан оғир сумкани ортмоқлаганча кўчага чопадиган, Сусанна эрта тонгда у ёқтирган таомни бажо қилиш илинжида ошхонада куймаланадиган бўлди.
Аммо тақдиримизда айтарли ўзгариш сезмадик. Орадаги илиқлик, муҳаббатимиз, меҳримиз, оқибатимиз ўшандайлигича қолди-ю, қоронғи кечаларда уччовлашиб қилган орзуларимиз, режаларимиз рўёбга чиқмади. Армонга айланиб бораётган шаҳардаги кўп хонали уй ҳам ҳали вери тикланмайдиган, тикланган тақдирда ҳам деразаси бизларга тескари тушадиган кўринади.
Ҳали ҳануз ўша армонни ортмоқлаганча кўча кезамиз, бировларнинг ҳашаматли уйларига суқ билан тикиламиз, ичимиздан зил кетамиз. Бироқ дардимизни тилимизга кўчирмаймиз. Бир-икки чуқур оҳ тортиш билан чекланамиз. Каталакдек хонамизга келгач эса, барибир Яратганга шукр қиламиз. Айниқса, қишнинг қаҳратон кечаларида иссиқ хонада ўтирганимизда, буткул кўчада қолиб кетмаганимиздан, ёки аллакимларнинг тазйиқи, хоҳиши билан ижара уйдан ижара уйга кўчиб сарсон бўлмаганимиздан мамнун бўламиз. Бу туйғуларимиз албатта тилимизга кўчади. Дарров ўтмишни ёдга оламиз, аламли лаҳзаларни қайтадан бир-биримизга сўзлаймиз, фарзандимизга пишиқроқ бўлишни тайинлаймиз. Хуллас, ҳаммаси рисоладагидек кечаётганди. Нолишга ҳақимиз ҳам йўқ эди. Афсуски, сўнгги йилларда соғлиғим тез-тез ёмонлашиб, қон босимим кўтариладиган бўлди. Томирларимда қон гупириб, бошимдан оёғимгача зириллатганда бир неча марталаб икки яқиним билан рози-ризолик ҳам тилашдим. Ўша онларда хотиржам қалб билан ёруғ дунёни тарк этиш арафасида эканимни ҳис этиб ортиқча ташвишларни хаёлимдан қувладим. Ўзим билан ўзим овора бўлдим.
Қуриб етсин. Кунларнинг бирида қон босимидан халос бўлиш учун пиво ичиб туриш кераклигини айтиб қолишганди. Кўнглимда номаълум умид уйғониб, ўша ўзим жиним суймайдиган ичимликдан татиб кўрдим. Ҳақиқатан, тинчландим. Кечалари уйқу орасида сакраб туриб кетмайдиган, ёмон тушлар кўриб қон босимим кўтарилмайдиган, бош оғриғи, ҳаво айниса, оёқларимнинг симиллаб оғришидан азобланмайдиган бўлдим. Шу тахлит меъёрни бузмаган ҳолда танишлар тавсия этган ичимликни ичишда давом этавердим.
Йиллар бир-бирини қувиб ўтаверди. Ҳар куни ишдан қайтгач, биринчи навбатда музлаткич томон бош буришни, тезроқ мени оҳанрабодек ўзига тортаётган ичимлик тўла идишни қўлимга олишни одат қилдим.
Бу ичимлик эса бора-бора руҳиятимга кириб борганини пайқамабман. Ниҳоятда инжиқ, тез-тез асабийлашадиган бўлдим. Аммо яна мени Сусанна тинчлантирар, буларнинг ҳаммаси касб таъсири эканини уқтирарди.
— Бу ичимлик ҳеч қачон одамни жинни қилмаган, — дерди у ҳар гал арзимаган ҳодиса туфайли асабийлаша бошласам. — Аксинча, томирларни кенгайтириб, қон ҳаракатланишини яхшилайди. Фақат у ҳадя этган сархушликка асир бўлмаслик лозим…
Мен бўлсам, худди ўша сархушликка сўнгги вақтларда деярли ҳар куни асир бўлардим. Руҳан тетик бўлишга, ўзимни, ҳаракатларимни, сўзларимни идора этишга уринардим-у, ичимлик зўр келаверарди. Ичимга шайтон янглиғ кириб олгандан кейин гоҳ кўчадагиларга, гоҳ митти боламга, гоҳида жондан ортиқ Сусаннамга қарши гиж-гижларди. Мен унинг таъсиридан чиқа олмасдим. Буйруқларига сўзсиз бўйсунардим.
Ана шундай кунларнинг бирида ишдан қайтарканман, ёз иссиғида нафасим қайтган каби ҳаллослаганча келиб шундоқ йўл бўйида тўхтадим. Бу ерга уч-тўртта елим столлар қўйишган, менга ўхшаганлар бемалол шу ернинг ўзида ўтириб, пиво симириши, чанқоғини қондиргач, йўлида давом этавериши мумкин.
Шубҳасиз, мен ҳам бу мурувватдан бебаҳра қолмаслик ниятида столлардан бири қаршисига ўтирдим.
«Ҳозир уйга кирганим билан барибир хона иссиқ, — ўйладим ўзимча. — Қоронғи тушишига ҳали икки-уч соат бор. Кел, мана шу ерда ичадиганимни ичиб кета қолай. Ундан кейин уйга кириб, кечки овқатни тановул қилсам ҳам бўлади…»
Ҳа, сўнгги йилларда мен учун кўпириб турган пивони симириб-симириб ичишдан-да мароқлироқ машғулот йўқдек туюларди. Бар хизматчиси қўлимга тутқазган шиша қопқоғини шоша-пиша очдим-у, бокалга тўлдириб қуйдим.
«Тўлғониб чайқалишини қара, — кўнглимдан ўтказдим ичимликка тикилиб. — Ишқилиб, бугун ҳам руҳимни туширмагин-да, баччағар! Бунинг ўрнига қалбимга қувонч ўтини сол, ёнсин, гувиллаб, ўрлаб ёнсин! Бу оташ алангасида яқинларим билан бирга куяй, ҳайқирай, қотиб-қотиб кулай! Лекин кечагидек вужудимга музликлар тафтини ташлайдиган бўлсанг, сендан у дунё, бу дунё рози эмасман. Ишон, сени ўла-ўлгунимча қарғаб ўтаман. Чунки мен ҳеч кимга ёмонлик қилишни, ўзгаларнинг кўнглини қолдиришни хоҳламайман. Шу гапларимни яхшилаб эслаб қол…»
Билмадим, икки шиша пиво ичган бўлсам керак. Кўча юзидан ўтиб кетаётган гўзал бир аёлга кўзим тушди-ю, қўлимдаги бокални стол устига қўйганча тек қотдим.
Аёл қўлида бир ёшга етиб етмаган асалдек ширин қизалоқни кўтариб олибди. Ҳойнаҳой, сайр қилишга чиққан шекилли, қур-қур қизчага кўчаларни, машиналар, бозорни, одамларни кўрсатиб нималардир дер, қизалоқ қиқир-қиқир куларди.
Мен бу манзарани бирпас кузатиб ўтиргач, юрагим увиша бошлаганини ҳис этдим. Бағрим ўртанаган каби кўксимда нимадир жимир-жимир қилаверди. Қаердандир алам ҳисси борлиғимни чулғаб олди. Лабларимни асабий тишлаганча бошимни терс бурдим ва янги шишани очишга тутиндим.
Сезардим, ҳарқалай бу мен ружу қўйган манави оғунинг инояти эмас. У менга қувонч бахш этишни истамади. Бу бахтни раво кўрмади. Аксинча эски дардларимни қўзғади. Азобланишим, ўртанишимни томоша қилишга ошифта бўлди.
Яширмайман, яқин-яқинлардан бери мана шундай жажжи қизалоқларни кўрсам, юрагим тезроқ ура бошлайдиган, беихтиёр улар томон талпинадиган бўлдим. Айниқса, кўчада юрганда, ўғлимга зимдан термилганимда, унинг қизчаларга ҳавас билан қараётганига гувоҳ бўламан. Буни у тилига ҳам кўчириб улгурган. Вақти келганда «Менга қачон сингил олиб келасиз? Менинг синглим бўлмайдими?» деявериб, Сусаннани ҳоли-жонига қўймасди. Шу саволларидан сўнг ўзим ҳам тез-тез бу ҳақда ўйлаб қолардим. Ростдан ҳам, ўғлимизга шерик, маслаҳатгўй бўларди-ку! Қиз бола муҳлиқ ва муниса дейишади. Катта бўлгач, акалари борлигидан фахрланиб юради, улардан тез-тез хабар олади, бизни ҳам кексайганда ташлаб қўймайди. Қолаверса, Сусаннанинг қўлидан ишини олади. Бунинг нимаси ёмон? Нега бизнинг ҳам қизимиз бўлмаслиги керак?..
Бу саволлар шу тобда мени оёққа турғазиш палласига кирди. Кайфим таранглашгани сайин кўнглим тубида беркиниб ётган аламларгача бўғзимга тиқилиб, мени норозиланишга, дунёга ғазабнок нигоҳлар ила боқишга мажбур этди.
«Қачон қараса, саломатлиги йўл бермаслигини баҳона қилади, — дея Сусаннани хаёлан койишга ўтдим. — Биламан, сен соппа-соғсан. Ортиқча жон койитишни истамайсан холос. Ҳойнаҳой, ярим кечалари ширин уйқунгни бедор қилгинг келмайди. Шуларни кўз олдингга келтирасан-у, осонгина жавоб бериб қўя қоласан. Бироқ биз-чи? Ўғлим иккимиз кўп бора сенга айтдик, илтимос қилдик. Қобилжон ялинди, атрофингда гирдикапалак бўлганча розилигингни олиш пайида бўлди. Сен-чи? Бир куни уни уришиб ҳам ташладинг. Нега? Нима гуноҳ қилди у? Синглиси бўлишини хоҳласа, ёмонми? Шу хоҳиши кўнгилчангга оғир ботдими? Ботиб бўпти! Қара, анави аёл ҳам деярли сен тенгига ўхшайди. Қўлидаги қизчасини кўр! Қандай ширин ва ёқимтой! Йў-ўқ, кўрсанг-да, барибир сир бой бермайсан. Сабабини айтайми? Мен ҳеч қачон шу баҳонада жанжал кўтармаганман. Агар жанжал кўтарсам, дарров рози бўлардинг. Ҳа-а, жа айёрсан! Айёр бўлгандаям, учига чиққан айёрсан! Йўқ, мен бунақа ҳийлаларингга лаққа тушадиган одам эмасман. Бугун қандай бўлмасин, менинг, ўғлимнинг орзусини рўёбга чиқаришга ваъда берасан. Башарти бугун ҳам бош тортсанг, сени кечирмайман. Ҳеч қачон кечирмайман…»
(давоми бор)
Олимжон ҲАЙИТ