«Ο Πούτιν μπορεί να δικαστεί για εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία»
Η βαρβαρότητα του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία - η Μπούτσα ήταν μόνον ένα θλιβερό ορόσημο - θα φτάσει στη Χάγη. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης εις βάρος του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, καθώς και της ρωσίδας επιτρόπου για τα δικαιώματα των παιδιών, Μαρία Αλεξέγεβνα Γιόβα-Μπέλοβα, για εγκλήματα πολέμου στη χώρα - μεταξύ αυτών, η στοχοθέτηση ουκρανικών πολιτικών υποδομών και η απαγωγή χιλιάδων παιδιών και εφήβων από την Ουκρανία.
Η διερεύνηση των ευθυνών ωστόσο είναι περίπλοκη διαδικασία όπως εξηγεί στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ο Μιχάλης Καρναβάς. Ο ελληνικής καταγωγής (γεννημένος στην Ικαρία, δημοτική εκπαίδευση στα Γρεβενά) αμερικανός δικηγόρος σε Μασαχουσέτη και Αλάσκα εδρεύει στη Γενεύη. Εχει 40 χρόνια εμπειρίας στις ΗΠΑ και σε υποθέσεις στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY), στο Διεθνές Δικαστήριο για τη Ρουάντα (ICTR), στο Ειδικό Δικαστήριο για την Καμπότζη (ECCC) και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC). Διετέλεσε επίσης εκτελεστικός διευθυντής της περιφέρειας Μπρτσκο της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης δημιουργώντας εξ αρχής ένα νέο νομικό σύστημα στη μόνη πλήρως αυτοδιοικούμενη πόλη της Ευρώπης.
Η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Κάμαλα Χάρις, μιλώντας για τον πόλεμο στην Ουκρανία στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου στα μέσα Φεβρουαρίου, έθεσε ως προτεραιότητα τη δίωξη των εγκλημάτων πολέμου που διέπραξαν οι Ρώσοι στην Ουκρανία. Θα δούμε ένα δικαστήριο στη Χάγη για τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία;
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) στη Χάγη δεν μπορεί να κατηγορήσει τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν για το έγκλημα της επίθεσης, αλλά έχει δικαιοδοσία να δικάσει αυτόν και άλλους για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία.
Ο εισαγγελέας του ΔΠΔ έχει μια ομάδα με περισσότερους από 42 ερευνητές, ιατροδικαστές και προσωπικό υποστήριξης στην Ουκρανία που συλλέγει αποδεικτικά στοιχεία. Υπάρχουν και εκατοντάδες άλλοι ερευνητές, που συντονίζονται από τον Οργανισμό Συνεργασίας της ΕΕ για την Ποινική Δικαιοσύνη, γνωστό ως Eurojust. Επίσης, το «Διεθνές Κέντρο για τη Δίωξη του Εγκλήματος της Επίθεσης» συλλέγει και αρχειοθετεί αποδεικτικά στοιχεία σε μία βάση δεδομένων.
Ποιο δικαστήριο θα δικάσει αυτά τα εγκλήματα; Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης; Θα συσταθεί ένα ad hoc δικαστήριο;
Η διεθνής κοινότητα ενδιαφέρεται να ιδρύσει ένα ειδικό δικαστήριο για να δικάσει τον Πούτιν και άλλους για το έγκλημα της επίθεσης. Η ίδρυση ενός τέτοιου δικαστηρίου από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών - όπως έγινε για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα - δεν είναι πιθανή.
Η Ρωσία και η Κίνα, και οι δύο μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, θα ασκήσουν βέτο σε οποιαδήποτε πρωτοβουλία για τη σύσταση δικαστηρίου.
Η ίδρυση ενός δικαστηρίου από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών είναι μια δυνατότητα που προωθείται από καταξιωμένους και ευυπόληπτους ακαδημαϊκούς, διπλωμάτες, πολιτικούς, ΜΚΟ και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και από την ουκρανική κυβέρνηση. Ωστόσο, είναι συζητήσιμο κατά πόσο και αυτή η επιλογή είναι υλοποιήσιμη. Η Ρωσία, η Κίνα, οι ΗΠΑ και ίσως άλλα κράτη έχουν επαρκή ήπια ισχύ και πειστική επιρροή στα κράτη-μέλη για να ακυρώσουν μια τέτοια πρωτοβουλία.
Τι δυνατότητες έχει η ΕΕ;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκφράσει την ιδέα της σύστασης ενός ειδικού δικαστηρίου με δικαιοδοσία για το έγκλημα της επίθεσης - προτείνοντας είτε ένα ειδικό ανεξάρτητο διεθνές δικαστήριο, βασισμένο σε πολυμερή συνθήκη, είτε ένα εξειδικευμένο υβριδικό δικαστήριο ενσωματωμένο στο ουκρανικό δικαστικό σύστημα με διεθνείς δικαστές. Υπό οικουμενική δικαιοδοσία, τα εθνικά δικαστήρια θα μπορούσαν να ασκήσουν διώξεις σε πρόσωπα που κατηγορούνται για διεθνή εγκλήματα, με την εξαίρεση του εγκλήματος της επίθεσης, δεδομένου ότι οι ξένοι αρχηγοί κρατών έχουν ασυλία βάσει της εσωτερικής νομοθεσίας.
Και η Γερμανία, μεταξύ άλλων χωρών, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι διαθέτει κεφάλαια για τη διερεύνηση αυτών των εγκλημάτων. Πόσο εύκολο είναι να συγκεντρωθούν στοιχεία για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας;
Σχεδόν όλοι έχουν ένα «έξυπνο» τηλέφωνο με δυνατότητες λήψης βίντεο και φωτογραφιών. Αμέτρητοι ερευνητές βρίσκονται στην Ουκρανία. Οι κυβερνήσεις μοιράζονται διαβαθμισμένες πληροφορίες. Οι ΜΚΟ συγκεντρώνουν αποδεικτικά στοιχεία από ανοιχτές πηγές και οι εταιρείες τεχνολογίας επινοούν εφαρμογές για έλεγχο, κατηγοριοποίηση και αποθήκευση αποδεικτικών στοιχείων.
Ποιος μπορεί να προσαχθεί ως κατηγορούμενος ενώπιον αυτού του δικαστηρίου; Ο στρατιώτης που το διέπραξε; Ο αξιωματικός που έδωσε διαταγή;
Οποιος φέρεται ότι έχει διαπράξει εγκλήματα. Στην πραγματικότητα, ελάχιστοι θα διωχθούν στα διεθνή δικαστήρια - κυρίως υψηλόβαθμοι αξιωματικοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι. Οι διώξεις των απλών στρατιωτών πιθανότατα θα ασκηθούν στην Ουκρανία και στα εθνικά δικαστήρια.
Μπορεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν να παραπεμφθεί ενώπιον Διεθνούς Δικαστηρίου για επίθεση;
Ναι, αλλά όχι του ΔΠΔ. Καλύτερα θα ήταν να αναρωτηθούμε, κατά πόσο είναι καλή ιδέα, να δημιουργηθεί ένα ειδικό δικαστήριο που θα δικάσει τον Πούτιν για το έγκλημα της επίθεσης. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι. Η ίδρυση ενός τέτοιου «δικαστηρίου μπουτίκ» προοιωνίζεται ήδη το αποτέλεσμα. Εχοντας προδικάζει τον Πούτιν ως ένοχο για το έγκλημα της επίθεσης, το μόνο που απομένει είναι ένα δικαστήριο για να νομιμοποιήσει την απόφαση.
Υπάρχουν καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν και από Ουκρανούς. Τι θα μπορούσε να γίνει με αυτά;
Οπου υπάρχουν αποδείξεις για εγκλήματα που φέρεται ότι διαπράχθηκαν από Ουκρανούς, θα πρέπει να ακολουθήσουν διώξεις. Καμία πλευρά σε μία σύρραξη δεν έχει ασυλία έναντι των περιορισμών που προβλέπονται για τους μαχητές και τις πρόνοιες προστασίας των αμάχων σύμφωνα με το δίκαιο του πολέμου, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους εθνικούς νόμους.