Коронавирус ўпка тўқималарини «яхши кўради»
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академиги Абдулла УБАЙДУЛЛАЕВ Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академиги, тиббиёт фанлари доктори, профессор Абдулла УБАЙДУЛЛАЕВ Ўзбекистонда пульмонология фанига асос солган ва бу борада илмий мактаб ҳамда пульмонология хизматини ташкил этган атоқли олимдир. Умрининг ярим асрдан кўпроғини тиббиётимиз равнақи йўлида бағишлаган таниқли олим билан «ШИФО-инфо» махсус мухбири телефон орқали мулоқотда бўлиб, коронавирус инфекцияси ўпкаси хасталанган кишиларга қай даражада таъсир этиши ҳақида суҳбатлашди. — Абдулла ака, коронавирус — янги инфекция. Бугунги кунда бу касалликка барча шифокорлар ҳам тўғри ташхис қўя оладими? — Бугунги кунда дунё олимлари, шифокорлар орасида коронавирус инфекцияси ҳақида турли-туман қарашлар ва гап-сўзлар бор. Аммо шу билан бирга ҳамманинг ўз сўзи, ўз ҳақиқати мавжуд. Ўз ишининг устаси бўлган шифокор пневмония, грипп ёки коронавирус инфекцияси белгиларини ҳеч иккиланмай ажрата олади. * Коронавирус, энг аввало, ўпкага кўп зарар етказишини ҳисобга олган ҳолда чекувчилар ниҳоятда эҳтиёт бўлишлари керак. Бу ўринда гап ҳатто ёшга ҳам боғлиқ эмас. Агар чекувчи киши ёш бўлса ҳам, коронавирус инфекциясини юқтиргудек бўлса, анча азият чекиши мумкин. * Кексаларда эса иммун тизими анча суст бўлгани боис, уларнинг ҳар қандай инфекцияни юқтириши жуда осон. Бундан ташқари, уларда қўшимча, йўлдош касалликлар ҳам бўлади. Масалан, инфаркт миокарди, қон босими ошиши, буйрак касалликлари каби. Ана шулар коронавирус натижасида ривожланиб кетиши мумкин. Баъзи шифокорлар бу инфекция ўпкани кўпроқ зарарлайди, деган фикрни билдиришяпти. Биласизми, гепатит жигар тўқималари, баъзи инфекциялар эса юракка кўпроқ таъсир кўрсатади. Лекин коронавирус энг яхши кўрган аъзо — бу ўпка. Баъзилар касаллик енгил ҳолатда ўпкага ўтмайди, дейишмоқда. Бу мутлақо нотўғри фикр. Бирор киши пневмония билан хасталанса, бу дарров ўпкага таъсир этади. Коронавирус пневмония эмас, у тананинг барча аъзоларини зарарлайди. * Касалликка чалинган инсон қонида лимфоцитлар камайиб кетади, эшитиш қобилияти йўқолади, юқори нафас йўллари, ундан кейин бронх йўллари зарарланади. Шу тарзда аста-секин ўпка сиқилиб, шишади (отёк) ва ҳарсиллаб нафас олиш бошланади. Ана шундан сўнг одамлар хасталикка чалинганини англаб етади. Баъзилар буни тушуниб етмасдан ўзларича даволанишга уринишяпти, турли дори препаратлари қабул қилишяпти. Бу билан улар фақат ўзларига зарар етказишяпти, холос. * Агар бирор кишининг иситмаси кўтарилиб, қуруқ йўтал безовта қила бошласа, нафаси сиқилиб, ўзини беҳол сезса, дарҳол шифокорга мурожаат қилиши лозим. Қон таҳлилларидан сўнг шифокор бу инсоннинг шамоллагани ёки бошқа хасталикка чалинганини аниқлайди. — Компьютер томографияси ўпкадаги қандай ўзгаришларни кўра олади? — COVID-19 юқтирган ўпкани «музлатилган ойна» (матовий стекло) ёки тош ётқизилган кўприкка ўхшатиш мумкин. Думалоқ шаклнинг бу оқ жойлари дарҳол ўпканинг чап ва ўнг томонида пайдо бўлади. Агар даволаниш ўз вақтида амалга оширилса, организм инфекцияни осон енга олади. Ўпкаси хаста кишилар ён-атрофидаги кишилар билан камроқ мулоқотда бўлиши, имкон қадар кўчага чиқмаслиги зарур. Дарвоқе, баъзилар уйларига кварцли лампалар қўйишаётганини эшитяпман. Бундай лампалар вирусни умуман йўқотмайди. Аксинча, унинг ўрнига хоналарни тез-тез шамоллатиб туриш керак. Кўчага чиқиб келган кишилар эса, албатта, уйга қайтгач, 20 сония давомида қўлларини ювиши, шахсий гигиена қоидаларига қатъий риоя этиши даркор. Ўпкаси хасталанган инсонлар бир кунда 4 маҳал оз-оздан, ўз вақтида таомлангани маъқул. Кўп ейиш, тўйиб овқатланиш мумкин эмас. Шўр нарсалар, ширинликлар ҳам зарарли. Таомномадан кўпроқ оқсиллар ўрин олиши керак. Яъни творог, гўшт, кўкатлар, қизил сабзи ва ҳоказо. Қизил лавлаги ҳам витаминларга жуда бой. Унинг шарбатини ичиш ёки ундан биронта салат тайёрлаб истеъмол қилиш кони фойда. — Уйда нималар қилиш муҳим? — Бугун кўпчилик уйда қолди ва оддий иш режими ҳақида унутиб қўйди. Юртдошларимга эрта тонгда уйғонган заҳоти аввалгидек иш тутишларини маслаҳат берган бўлардим. Яъни эрталаб уйғонгач, 20-30 дақиқа жисмоний тарбия машқларини бажаришни, кексаларга эса пиёда (ҳовлида) юришни маслаҳат бераман. Шундан кейин, албатта, душ қабул қилиш даркор. Бу ҳар бир киши саломатлиги учун жуда муҳим. Шунга одатлансангиз, ҳар қандай дарддан йироқ бўласиз. Шахсан ўзим ёшим 80 дан ошганимга қарамай, ҳар куни 30 дақиқа бадантарбия қиламан. Сўнгра душ қабул қилиб, нонуштага ўтираман. Кўп йиллардан буён шу қоидага амал қилиб келаман. Дарвоқе, эрталаб ва кечқурун тишларни ювишни ҳам унутмаслик лозим. Чунки кўпгина бактериялар инсон танасига оғиз, юқори нафас йўллари орқали киради. — Семизликда парҳез муҳимми? — Ҳа, айтганча, тўла, семиз одамлар ҳам карантин пайтида анча эҳтиёт бўлиб юрганлари дуруст. Чунки семизлик ўпкани сиқади ва натижада танада қон айланиши ёмонлашади. Қарабсизки, ҳар қандай инфекция ва вирусларга йўл очилади. Шунинг учун ҳар доим семириб кетмасликка интилиш, соғлом турмуш тарзига амал қилиш лозим. Зарчава — ўпка ҳимоячиси — Шу кунларда телевидение ва ижтимоий тармоқлар орқали коронавирус ҳақидаги янгиликларни кузатиб боряпман. Яқинда хорижлик олимлар ўпкани коронавирусдан ҳимоя қилиш учун чойга зарчава (куркума) қўшиш кераклигини айтишди. Чет эллик диетологлар ўтказган тадқиқотлар натижасида зарчава ўпкани фиброз, аллергик астма, сурункали обструктив ўпка касаллиги ва ҳатто саратон касалликларидан ҳимоя қилиши маълум бўлган. Бу зираворда мавжуд бўлган куркумин моддаси ўпка тўқимасидаги яллиғланишни бартараф этиш хусусиятига эга экан. * Шунингдек, олимлар иммунитетни мустаҳкамлаш ва коронавирусдан ҳимояланиш учун кўпроқ илиқ сув ва суюқлик ичишни маслаҳат беришди. Бир сўз билан айтганда, ҳозир кўпчилик карантинда, лекин саломатлик ҳар доимгидек жуда муҳим. Соғлик билан боғлиқ муаммоларингизни эртанги кунга қолдирманг, даволанишни бугундан бошланг. Фақат ўзбилармонлик билан эмас, балки мутахассис шифокор тавсияларига кўра иш тутинг. Азиз юртдошлар! Энг аввало, барчангизга соғлик тилайман. Бугунги кунда ойнаи жаҳонда мутахассислар томонидан тавсия этилаётган шахсий гигиена қоидаларига, албатта, риоя этинг. Зарурат туфайли кўчага чиқишингизга тўғри келса, юзингизга ниқоб тақинг. Ён-атрофингиздагилар билан 2 метр масофа сақланг. Бу ўзингиз ва ён-атрофдагиларни касалликка чалинишдан асрайди. Карантин пайтида кўпроқ китоб ўқинг, тил ўрганинг, билимингизни оширинг, фарзандларингиз тарбияси билан шуғулланинг, дарсларини биргаликда тайёрланг, дарахт ва гулларни парваришланг. Хуллас, вақтдан унумли фойдаланинг. Донишмандлар айтганидек, «Вақтинг кетди – нақдинг кетди». Умид қиламанки, коронавирус номли бало олимлару заҳматкаш ҳамкасбларим, шифокорларнинг меҳнати боис қисқа фурсатда даф бўлади! Маъпура НАБИЕВА